Erzurum Kongresi ve Türk Milletinin Dönüm Noktası

Erzurum Kongresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum’da toplanan kongredir.

Doğu Anadolu’nun merkezi sayılan Erzurum, İran ve Kafkas noktasına giden yolların merkezindedir. Tarih boyunca önemli askeri üs olarak kalmış olan Erzurum, Rus saldırılarına karşı Türk savunmasının merkezi olmuştur.

Milli Mücadele’nin liderleri arasında bulunan Kazım Karabekir Kafkas ordusundan geriye kalanlardan önemli bir askeri gücü kurtarıp, ayakta tutmayı başarmıştır. Ermenistan tehdidi altındaki halk topraklarına sahip çıkmak için bir araya gelmiş ve Erzurum Kongresi’nin hazırlığına başlamıştı.

Bu kongre, merkezi İstanbul’da bulunan Vilayât- Şarkiyye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin Erzurum şubesi ile Karadeniz bölgesinde teşkilatlanmış olan Trabzon Muhafaza-ı Hukuk-ı Milliye Cemiyeti ve Kars Milli Şurası’nın desteği ile toplanmıştır.

Erzurum Kongresi Amacı

Erzurum’da bir kongrenin toplanması kararı şu nedenlerden kaynaklanmıştır:

1. Mondros Mütarekesi’nin 24. maddesinde “Altı Vilayette karışıklık çıkması halinde bu bölgelerin bir kısmını işgal hakkını İtilaf Devletleri muhafaza ederler” maddesi bulunuyordu. Adı geçen iller; Erzurum, Van, Bitlis, Harput, Diyarbakır ve Sivas şehirleriydi. Doğu Anadolu bölgesinin tarihi, halkı ve kültürü Türk olmasına rağmen, Wilson prensiplerine aykırı olarak bunların Türk vatanından ayrılmasına çalışılması cemiyetlerin tepkisine yol açmıştır.
2. Bölgelerinin Rumlara ve Ermenilere verileceği endişesini taşıyan Trabzonlular da büyük heyecan içersinde bulunuyorlardı.
3. Hem Ermeni hem de Rum isteklerinden endişeye düşen vatandaşların çalışmaları 15. Kolordu’nun komutanı Kazım Karabekir’in karakterinde önemli destek bulmuştu.
4. Kongre toplanması sırasında Mustafa Kemal Paşa Erzurum’a gelmiş ve sevinçle karşılanmıştı. Mustafa Kemal Paşa’nın bölgeye gelişi heyecan yaratmış, yeni ümitler doğurmuştu. Erzurum Kongre çalışmalarını daha da hızlanmıştır.

15 Mayıs 1919’da Yunanlılar İzmir’i işgal etmişler, bu işgal haberi ülkede ve özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde adeta bomba gibi patlamıştı. Doğu Karadeniz bölge halkında büyük bir telaş ve heyecan dalgası meydana gelirken, Rumlarda ise büyük bir sevinç vardı.

Yunanlıların İzmir’in işgali, Rum çetelerinin daha geniş ve şiddetli hareket etmelerine sebep olduğu gibi, Türklerin de daha doğru ve gerçekçi önlemler almasına neden olmuştu. Ülkeyi koruyamayan, işgalini önleyemeyen, ona seyirci kalan İstanbul Hükümeti’de artık dinlenmeyecekti.

Ülke içindeki tehlikeler büyüyüp yaklaştıkça, her bölgenin kendi başına hareketinin yeterli olmayacağı gerçeği ortaya çıkıyor, her bölgede sivil-asker ortaklığı meydana getirilerek milli birliğe doğru gidilmesi zorunluluğu kendini kuvvetle hissettiriyordu.

Trabzonlular, milli mücadele isyanını başlattıkları ilk günden itibaren bu zorunluluğu hissetmekte ve ilk olarak da doğu illeriyle beraber hareket etmeye çalışmaktaydı. Bu konuda da özellikle Doğuda bulunan Erzurumlulara başvurmuşlardı.

Erzurum Halkının Trabzonlulara Çağrısı

Milli Mücadele heyecanını Erzurum halkı heyecan içinde yaşıyordu, fakat, ordunun şehirlerini terk etmelerinden büyük endişe duyuyorlardı.

Kazım Karabekir Paşa Erzurum’a gelir gelmez, Vilayât-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin Erzurum Şubesi idarecilerini çağırmış, onlara asla Erzurum’u terk etmeyeceklerini, halkın da askeri kuvvetler ile işbirliği içinde bulunmasını belirtmiştir.

Mustafa Kemal Paşa’nın, doğu kıyılarının da işgal yapılması ihtimalinden bahseden 26 Mayıs tarihli telgrafı Erzurum’a ulaşıp da 15. Kolordu tarafından gerekli tedbirler alınırken milli mücadele heyecanları artmış olan Erzurumlular da Vilâyat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin Erzurum şubesini toplantıya çağırdılar.

Erzurumlu bütün vatandaşlar ile memur ve subayların katıldığı toplantıda önemli bir konu olarak milli gücü güçlendirmek için milli birliğe gitmenin gereği üzerinde durulmuş ve Türk milli mücadelesinde milli birliğe giden ilk adımı atarak Trabzonlulara telgraf göndermişlerdir. 

Trabzon Halkının Erzurumlulara Cevabı

Telgrafı aldıkları zaman Trabzonlular da, alınacak tedbirleri görüşmek üzere, şehrin her tarafından gelmiş üyelerle Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin merkezinde toplantı halinde bulunuyorlardı.

Kendilerine yollanmış olan telgraf hemen okunmuş ve acil olarak konunun görüşülmesine başlanmıştı. Zaman geçirilmeden Doğu illerinin bir toplantıya çağırılmasına, Doğu İlleri Kongresi’nin Erzurum’da yapılmasına ve, Trabzon’un en geniş kadrosu ile kongreye katılmasına karar verildi. Bu karar aynı gün telgraflarla Erzurum’a ve diğer doğu illerine bildirildi.

İlimizde toplanan ve bir kaç gündür çevre illerden gelen bütün delegelerin eksiksiz katılımı ile oturumları süren Kongre, geleceğin karanlık bulutlarına karşı gereken önlemleri almak ve merkezi Erzurum İli olmak üzere Doğu İlleri üyelerinden oluşacak büyük bir kongrenin kısa zaman içinde toplanması oybirliğiyle kararlaştırılmıştır. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti

Trabzonluların teklifi gereğince Erzurum Kongresi hazırlıklarına başladıklarını ve diğer şehirlerden cevap gelince kongre gününe karar verileceği açıklandı. Milli Mücadele tarihimizin meşhur Erzurum Kongresi işte bu şekilde kararlaştırılmıştır.

Erzurum Kongresi Hangi Tarihte Yapıldı?

Erzurum Kongresi, Mustafa Kemal Paşa’nın “Mütevazı bir okul” diye belirttiği bir okulun küçük salonunda 23 Temmuz 1919’da toplandı. Müdafaa-i Hukuk Milliye Cemiyeti başkanı Raif Efendi’nin kısa bir konuşması ile açıldı.

Daha sonra da Mustafa Kemal Paşa oybirliği ile başkan seçildi. Milli Mücadele tarihinde çok önemli bir yere sahip olan Erzurum Kongresi, Mustafa Kemal Paşa’nın açılış konuşmasından sonra hemen çalışmalarına başlamıştır.

7 Ağustos 1919’da, doğu illerimiz için çok önemli bazı kararlar alındıktan sonra, yine Mustafa Kemal Paşa’nın konuşması ile çalışmalarını tamamlamıştı. 7 Ağustos 1919’da yayınlanan bir beyannamede açıklanan on madde halinde toplanan kararlar alınmıştır.

Sonuç olarak, Erzurumlular, 17 Haziran’da il kongresini toplantıya çağırdılar. 25 Haziran’a kadar devam eden bu kongrede, Trabzonluların çağrısına uyarak, doğu illeri ile Trabzon ilinin, 10 Temmuz 1919’da, Erzurum’da ortak bir kongre yapmalarına karar verdiler.

10 Temmuz’da açılması kararlaştırılmış olan Erzurum Kongresi, delegelerinin Erzurum’a gelişi tamamlanmamış olmasından dolayı 23 Temmuz 1919’a ertelenmiştir.

Kongre Binası

Erzurum Kongresi‘nin toplandığı ilk bina olan kongre binası 1864’de Mıgırdiç Sanasaryan tarafında Sanasaryan yaptırılmış ve Sanasaryan Koleji olarak hizmet vermiştir. Erzurum Kongresi için bu tek katlı okul binası kongrenin yapılmasında hizmet vermiştir.

Cumhuriyet öncesinde bina satın alınarak devlete kazandırılmıştır. Bina 1924 sonlarında bir yangın geçirmiş ve ahşap kısım tamamen yanmıştır. Yangından sonra onarılan bina, Gazi İlkokulu olarak 1926’da hizmete açılmış, zaman içerisinde Güzel Sanatlar Lisesi, Sosyal Bilimler Lisesi olarak varlığını devam ettirmiştir.

Okulun bir salonu 1960’da Atatürk ve Erzurum Kongresi Müzesi olarak ziyarete açılmış, 2011-2013 yılları arasında TBMM tarafından yapılan restorasyon sonrasında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredilmiştir. Günümüzde Kongre Binası Atatürk Resim Heykel Müzesi ve Galerisi Müdürlüğü olarak hizmet vermektedir.

Erzurum Kongresi Delegeleri (Detaylı Liste)

Kongrenin açılış günü olan 23 Temmuz günü, milli birliğe doğru gidişin ilk büyük belirtisi o gün görülecekti. 23 Temmuz 1919’da, Türk milli mücadelesinin milli beraberlik temeli atılmaya hazırdı.

Saat onbirde kongre başlamıştır. Öncelikle, Kongre için toplanan üyelerin sayımı yapılmıştır. Erzurum Kongresi’ne Altı Doğu İlin’nden ikisi (Diyarbakır, Elazığ) katılmamış, diğer dördü (Erzurum, Sivas, Bitlis, Van)) ile bugün beş ili içine alan Trabzon katılmıştır. 

Erzurum Delegeleri

• Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) – Merkez 
• Hüseyin Rauf Bey (Orbay) – Merkez 
• Hoca Raif Efendi (Dinç) – Merkez 
• Tevfik Bey (Çoruh) – Bayburt
• Abdullahağazade Zahit Bey – Bayburt 
• Celal Bey – Hınıs
• Cemal Bey – İspir
• Yazıcızade Sait Bey – Kiğı 
• Kahraman Bey – Kiğı
• Sait Bey – Narman 
• Kağızmanlı Battal Bey – Pasinler
• Cevat Bey (Dursunoğlu) – Pasin
• Ahmet Bey (Erverdi) – Tercan 
• Kazım Bey (Yurtalan) – Tortum 
• Ahmet Bey – Yusufeli 
• Hüseyin Avni (Ulaş) – Doğubeyazıd 
• Nalbandoğlu  İsmail Bey – Diyadin 
• Mustafa Bey – Diyadin 
• Necati Bey (Gürer) – Karaköse
• Hacı Fevzi Efendi – Erzincan
• Şevki Efendi – Kuruçay
• Abbas Efendi – Plümer 
• Kemal Efendi – Refahiye 
• Maksut Efendi – Eleşgirt

Trabzon Delegeleri

• Hacısalihzade Servet Bey – Merkez 
• Abaozzade Hüseyin Efendi – Merkez 
• Kadirbeyzade Zeki Bey – Gümüşhane
• Osman Efendi – Kelkit 
• Hasan Fahri Efendi ( Polat) – Şiran 
• Eyübzade İzzet Bey – Maçka 
• Hemşinli Hoca Necati Efendi – Rize 
• Abaza Hakkı Efendi – Rize
• Yunus Efendi – Of 
• Eyüpzade Ömer Fevzi Bey – Sürmene 
• Kulaçzade Ahmet Efendi – Sürmene 
• Serdarzade Hasan Efendi – Açaabat
• Kellecioğlu Abdullah Hasib Efendi (Ataman) – Vakfıkebir 
• Ali Naci Bey (Duyduk) – Giresun 
• Katipzade İbrahim Hamdi Bey (Elgen) – Giresun 
• Yusuf Ziya Efendi – Tirebolu 
• Hasan Efendi – Ordu  

Sivas Delegeleri

• Feyzullah Efendi (Moralı) – Merkez
• Ziya Bey – Merkez 
• İbrahim Süreyya Bey (Yiğit) – Amasya 
• Rifat Bey – Tokat 
• Hakkı Bey – Suşehri 
• Recep Efendi – Zara 
• Mustafa Efendi – Mesudiye
• Sım Efendi – Reşadiye 
• Mumcuoğlu Cemil Bey (Şencan) – Şebinkarahisar 
• Hüseyin Efendi – Alucra
• Çadırzade Ali Bey – Koyulhisar 

Bitlis Delegeleri

• Süleyman Bey – Merkez 
• Hacırecepefendizade Hacı Hafız Efendi – Siirt 
• Hafız Cemil Efendi – Siirt

Van Delegeleri

• Cazım Bey (Abuşoğlu) -Merkez 
• Tevfik Bey (Alyanak)  

Mustafa Kemal Paşa’nın Kongre Başkanı Seçilmesi

Salonda delege yoklaması yapılınca Geçici Başkan Hoca Raif Efendi’nin kısa bir açılış konuşması yapmış ve sözlerini kongreyi yönetecek başkan seçilmesini isteyerek tamamlamıştır.

Kongre üyelerinden Ömer Fevzi Bey, delegelerin ilk defa bir araya geldiklerini, uygun bir başkan adayı bulunması için başkanlık divanı seçimlerinin bir gün ertelenmesini istemiştir. Başkanlık konusu üzerinde yapılan görüşmeler ve tartışmalardan sonra, başkanlık seçiminin ertelenmesi teklifi reddedilerek, başkanlık seçimi gerçekleştirilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa’dan başka aday olmayan başkanlık seçimleri için gizli oylama yapılmış, Mustafa Kemal 56 delegenin oy çokluğu ile kongre başkanı olarak seçilmiştir. 

Tarih, bir ulusun kanını, hakkını, varlığını hiçbir zaman inkar edemez. O halde böyle aldatıcı örtünün arkasından yurdumuz ve ulusumuza karşı verilen hükümler, kanılar kesinlikle iflasa mahkumdur. Ve işte bütün bu iğrenç adaletsizliklerden ve talihsiz güçsüzlüklerden tarihimize layık görülen haksızlıklardan üzüntü duyan ulusal vicdan, sonunda uyanışının haykırışını yükseltmiş ve Muhafazi Hukukı Milliye ve Müdafaai Vatan, Müdafaai Hukukı Milliye ve Reddi İlhak gibi çeşitli isimlerle, ancak özdeş amaçların sağlanıp korunması için beliren ulusal akım, bütün yurdumuzda artık bir elektrik ağı durumunu almış bulunuyor. İşte bu kesin kararlı ağın oluşturduğu yiğitlik ruhudur ki, kutlu yurdun ve ulusun alın yazısını kurtarmaya ve korumaya dayanan son sözü söyleyecek ve yargısını uygulattıracaktır. Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum Kongresi Açılış Konuşması (10 Temmuz 1919)

Erzurum Kongresi Özellikleri

Kongrenin amacı, toplanışı ve niteliği açısından bölgesel olmakla birlikte, aldığı kararlar vatanın tamamını ve ulusun genelini ilgilendiren bir program şeklindedir. Kongrenin bu sonuçlara ulaşmasında Mustafa Kemal Paşa’nın büyük etkisi olmuştur.

Vatanın bir bütün olduğu, parçalanamayacağı belirtilmekle birlikte Türk toprakları üzerine yerleşme niyetinde olanların emperyalist oldukları anlatılmak istenmiştir.

Tam bağımsızlık vurgulanmış ve yabancı unsurlara egemenliğe aykırı imtiyazlar verilemeyeceği ifade edilmiştir. Başka bir devletin egemenliğine girmek demek olan manda ve himayeninde kabul edilmediği açıklanmıştır.

İstanbul Hükümeti’nin birtakım nedenlerle görevini yapamadığı takdirde milletin onayı ile oluşan ve Kuvayi Milliye adı verilen kuruluşların ülkenin kaderinde söz sahibi olduğu da özellikle vurgulanmıştır.

Bunun için de gerekirse bir Temsil Kurulu seçilmesi gerekirse bir hükümet gibi iş görme yetkilerine sahip kılınması kararlaştırılmıştır. Erzurum Kongresi Anadolu’da doğacak olan yeni devletin müjdecisi olmuştur.

Erzurum Kongresi Alınan Kararlar

Mustafa Kemal Paşa, 10 Temmuz’da Yürütme Kurulu Başkanı olarak çalışmalarına devam etmiştir.  Birlikte çalışacağı beş kişilik heyet arasında bulunan Rauf Bey de İkinci Başkan olarak atanmıştır. Kongre hazırlıklarını tamamlamış ve 23 Temmuz günü Erzurum Kongresi toplanmıştır.

7 Ağustos’ta çalışmalarını tamamlayan kongre bir tüzük ve bu tüzüğün maddelerini ilan eden beyannameyi kabul etmiştir. Kongrenin aldığı kararlar şunlardır:

1. Milli sınırlar içinde bulunan vatan parçaları bir bütündür. Birbirinden ayrılamaz.
2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Hükümeti’nin iş yapamaz duruma haline gelmesi halinde millet hep birlikte kendini savunacak ve direnecektir.
3. Vatanı korumaya ve bağımsızlığı elde etmeye İstanbul Hükümeti’nin gücü yetmediği takdirde bu amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri Milli Kongre tarafından seçilecektir. Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
4. Kuvayi Milliye’yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi egemen kılmak temel prensiptir.
5. Hristiyan azınlıklara siyasi egemenlik ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
6. Manda ve Himaye kabul edilmez.
7. Milli Meclisin hemen toplanmasını ve hükümet işlerinin meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak üzere bir Temsil Kurulu seçilmiştir.

 Erzurum Kongresinin Önemi

• Alınan kararlar açıkça göstermektedir ki, Erzurum Kongresi tam anlamıyla bir milli mücadele hareketi ve onun başlangıç hamlesidir.
• Milli birliği sağlama, ülkece teşkilatlanma ve silahlanma, iç düşmanlara karşı koyma ve gerektiğinde çatışma, her türlü işgal ve müdahaleye karşı birlikte savunma ve direnme esası kabul edilmiştir.
• Erzurum Kongresi’nin kararlarında bölgesel bir nitelik yoktur. Cemiyetin adı ve milli mücadele hareketinin başlangıcı Doğu bölgesine dayandırılmıştır ama amaç bütün milleti içine almaktadır.
• Bu kongrenin en önemli özelliklerinden birisi, vatanın bütünlüğüne, milletin bağımsızlığına saygılı olacak, topluma rahatlık getirecek, tüm insanlığını mutluluğa taşıyacak olan adil bir barışın acilen gerçekleştirilmesidir.
• Alınmış olan kararlar sonucunda, bütün dünyaya karşı Türk ulusunun varlığını ve birliğini gösterilmiştir.
• Erzurum Kongresi kararlarını hakın kendisi vermişti. Bu kararın verilmesinde hiç kimsenin etkisi olmamıştı. Böyle olunca da halk, kendi verdiği kararı gerçekleştirebilmek için her şeyi göze almıştır.
• İlk kez manda ve azınlıklar konusu ele alınmıştır.
• Mustafa Kemal’in sivil olarak görev aldığı ilk yerdir. 

Erzurum Kongresi Sonuçları

• 30 Ekim 1918 sınırlarını temel almak suretiyle, vatanın bütünlüğünü ve tüm ulusun bağımsızlığını amaç edinen ve ileride “Misakı Milli” olarak belirtilecek mili sınırları ilk defa belirtmiştir.
• 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasından gerçekleştirilen Erzurum Kongresi Milli Mücadele’nin dönüm noktalarından biri olmuştur.
• Erzurum Kongresi, milli birliğe doğru yönelişin ilk ve en büyük hamlesi olmuştur.
• Doğu ve kuzeydoğu illerindeki çeşitli kuruluşlar, merkezi şimdilik Erzurum’da olmak üzere yeni kurulmuş olan Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti içinde birleştiler.
• Başkanlığına Mustafa Kemal’in seçildiği bir Temsil Heyeti oluşturuldu. Bu Temsil Heyeti bir hükümet gibi görev yapacaktır.
• İstanbul Hükümetinin bu bölgeyi bırakması halinde derhal Doğu Anadolu’da geçici hükümet kurulacağı, bütün komutanların ve mülki idarenin bu geçici yönetime bağlanacakları açıklanmıştır.

• Erzurum Kongresi – Vikipedi 
• Atatürk ve Erzurum Kongresi – Erzurum Arşivi 
• Milli Mücadele Tarihi – Erzurum Kongresi – Mahmut Goloğlu 
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk – Nutuk Cilt I
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Cilt – Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı