Moskova Antlaşması: Ankara’nın Politik Zaferi

Moskova Antlaşması, Ruslarla imzalanmış olan bir kardeşlik ve dostluk antlaşmasıdır. Türk elçilik heyeti ile Sovyet Rusya arasında yapılan görüşmeler sonucunda 16 Mart 1921 tarihinde imzalanmıştır.

Kurtuluş Savaşın’da Sovyet Rusya ile ilişkilerimiz, 16 Mart 1921’de imzalanan bu antlaşma ile düzenlenmiştir. 16 Mart 1921 tarihli Türk-Sovyet Dostluk Antlaşması, TBMM Hükümeti’nin Batıya karşı elini kuvvetlendirmiştir.

Taraflar arasında imzalanan 1921 Moskova Antlaşması‘nın, TBMM için olumlu sonuçları olmuştur.

Öncelikle silah ve para bakımından Sovyet Rusya’dan yardım sağlanmıştır. İkinci olarak doğu sınırlarımız güvence altına alınmıştır. Misak-ı Milli Sovyet Rusya tarafından kabul edilmiş ve Kars, Ardahan ve Artvin Türkiye’ye bırakılmıştır.

Moskova Antlaşması Nedir?

8 Mart 1917’de Rusya’da büyük bir ihtilalin patlak vermesi ve Çarlığın yıkılması sonucu Rusya Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilmiştir. Ardından Bolşevikler 7 Kasım 1917 ihtilali ile iktidarı ele geçirmişlerdi. Savaştan çekilen Rusya ile Erzincan’da 8 Aralık 1917’de ateşkes antlaşması imzalanmıştı.

Ruslar daha Ankara’da meclis açılmadan önce Anadolu’daki hareketiyle ilgilenmeye başlamıştı. Gerçekleştirmek istedikleri İhtilallerinde Türkiye’yi de planları içine almışlardı. Milli Mücadele başarılı olduğu takdirde, Batı’nın kaybedeceğini düşünüyorlardı.

Sovyet Rusya 1919 yılında Türkiye’ye bu açıdan bakmış ve beklentileri Milli Mücadele süresince devam etmiştir. Türk Kurtuluş Savaşını sadece siyaset alanında değil, maddi olarak da destekleyen ülkelerin başında Sovyet Rusya yer almıştı. Sovyet Rusya’nın Türk Kurtuluş Savaşı’nda desteklemesinin nedenleri:

• Sovyet-İngiliz ticaret anlaşmasının yapılacağı dönemde bu ittifaka İngiltere’nin tepki vereceği düşüncesi.
• Anadolu hareketinin giriştiği mücadeleden başarı ile çıkıp çıkmayacağının Rusya tarafından bilinmemesi.

Bu nedenle Ruslar daha Kuvayi Milliye’nin kuruluş aşamasında Anadolu ile yakından ilgilenmeye başlamıştı. Bu durum TBMM ile Sovyet Rusya’nın yakınlaşmasına sebep vermişti. Bu dönemde Müttefikler ile İstanbul Hükümeti arasında Sevr Antlaşması görüşmeleri başlamıştı.

Ankara Hükümeti’nin Sevr Antlaşması’na karşı çıkabilmesi için Sovyetlerin desteğine ihtiyaç duyuyordu. Bu yüzden Rusya’ya gönderilen TBMM heyetiyle Rusya hükümeti arasında 16 Mart 1921’de Moskova Antlaşması imzalanmıştır.

Moskova Antlaşması Kimler Arasında İmzalanmıştır?

16 Mart 1921 Moskova Antlaşması, TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanmıştır. Taraflar arasında antlaşma, Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması olarak belirtilmişti.

16 Mart 1921 Moskova Antlaşması, TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanmıştır. Taraflar arasında antlaşma, Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması olarak belirtilmiştir. 18 Mart 1921 günü antlaşma törenle imzalanmasına rağmen antlaşma metninde bu tarih 16 Mart 1921 olarak yer almıştır.

Moskova Antlaşması’nı Kim İmzaladı?

Sovyet Rusya ile Türk elçilik heyeti arasında yapılan görüşmeler sonucunda gerçekleşen antlaşmayı şu kişiler imzalamıştır:

• Yusuf Kemal Tengirşenk
• Dr. Rıza Nur
• Moskova Elçisi Ali Fuat Cebesoy
• Sovyet Rusya adına J. Çiçerin
• Merkez Yürütme Komitesi üyesi Celal Korkmazof arasında imzalanmıştır.

Moskova Antlaşması Hangi Tarihte İmzalandı?

Ankara hükümetinin Londra Konferansı‘na davet edilmesi ve burada Bekir Sami Bey’in bazı protokoller imzalaması Türk-Sovyet ilişkilerini güçlendirmişti.

9 Şubat’ta Moskova’ya ulaşan Türk heyetine karşı Çiçerin, Türk heyetine karşı olumsuz bir tavır takınmıştı. Çiçerin ile yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamayacağı anlaşılmıştı. 22/23 Şubat 1921’de Stalin ile yapılan görüşmeler, daha ılımlı geçmişti.

Stalin’de bir ittifak antlaşmasının imzalanamayacağını belirtti. Fakat ona göre dostluk antlaşmasının imzası, silah ve para yardımı mümkündü. Bundan sonradır ki, Rusya’nın tutumunda olumlu bir değişiklik meydana geldi.

Batum’un Türkler tarafından işgal edilmesi durumu gerginleştirse de, buranın Rusya’ya bırakılması normalleşme sağladı. Ardından 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma, Büyük Millet Meclisi Hükümetinin dış politikadaki ilk büyük başarılarından birisidir.

Yusuf Kemal Tengirşenk, antlaşma metninin 18 Mart 1921‘de imzalandığını belirtmiştir. İngiltere ile yaptıkları ticaret antlaşmasından dolayı, Rusların da işine geldiği için anlaşmanın altına 16 Mart tarihi koyulmuştur. Türk heyeti, İstanbul’un işgal edildiği 16 Mart tarihini vurgulamak istemiştir.

Moskova Antlaşması Hangi Savaştan Sonra İmzalanmıştır?

Birinci İnönü Zaferi‘nin ülke içi ve dışında önemli yankıları olmuştur. Bu savaşın ardından İtilaf Devletlerinin izlediği politikalarda Türkiye lehine bazı değişiklikler olmuştur. Kısa bir süre sonra İtilaf kuvvetleri Türkiye ile ilişkileri yeniden gözden geçirmeye karar vermişlerdir. Bunun içinde Londra Konferans düzenlenmesi kararlaştırılmıştır.

Ankara Hükümeti’nin Londra Konferansı’na davet edilmesi, İnönü Savaşı’nın dış siyasi etkilerini göstermektedir. Öte yandan, Rusya ile dostluk antlaşması imzalamak üzere yapılan görüşmeler, İnönü zaferinin ardından ilerleme göstermiştir. Yaşanan bu gelişmeler Moskova Antlaşması’nın imzalanmasıyla sonuçlanmıştır.

Moskova Antlaşması Maddeleri

• Sovyet Rusya, Sevr Antlaşması’nı reddetmekte ve Misak-ı Milli sınırlarını tanımaktadır.
• Ruslar, hiçbir koşul olmaksızın Kars, Ardahan ve Artvin’in Türkiye’ye ait olduğunu kabul etmişlerdir.
• Ermenistan ile yapılan Gümrü Barış Antlaşmasının belirlediği sınır kesimi de Rusya tarafından tanınmıştır.
• Batum, Gürcistan’a, Nahçıvan Azerbaycan’a bırakıldı.
• Sovyet Rusya Büyük Millet Meclisi’nin tanımayacağı hiçbir antlaşmayı kabul etmeyecekti.
• Ruslar tarafından kapitülasyonların kaldırılması kabul edilmiştir.
• Türkiye’ye iki tümen askere yetecek kadar silah ve cephane yardımı, on milyon altın ruble verilmesi kararı alınmıştır.
• Boğazların Türk egemenliğinde kalması, Boğazlar statüsünün Karadeniz’e kıyısı olan devletler tarafından belirlenmesi kabul edilmiştir.
• Taraflar birbirlerinin içişlerine karışmamayı kabul etmişlerdir.
• Sovyet Rusya ile TBMM Hükümeti’nin elinde bulunan Birinci Dünya Savaşı esirleri de serbest bırakılacaktır.
• Her iki taraf da birbirlerinin topraklarında yıkıcı faaliyetlerde bulunmamaya söz vermişlerdir.

Moskova Antlaşması’nın Önemi

Antlaşma, TBMM hükümetinin diplomatik bir başarısı idi. Ancak Batum’un Rusya’ya bırakılması Türk kamuoyunda üzüntü yaratmıştır. Antlaşmanın Türkiye açısından önemi:

• Türk-Rus sınırı çizilmiş ve doğu sınırımız güvence altına alınmıştır.
• Sovyet Rusya Misak-Milli sınırlarını tanıdığını kabul etmiştir.
• Ruslardan alınan mali ve askeri yardımlar Milli Mücadelenin kazanılmasında önemli bir rol oynamıştı.
• Sovyet Rusya, İtilaf devletlerinden uzaklaştırılmış ve bu şekilde doğu sınırlarımızın güvenliği sağlanmıştır.
• Moskova Antlaşması’nı ardından 13 Ekim 1921’de Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile Kars Antlaşması imzalanmıştır.
• Ermenistan sorunu Kars Antlaşması ile çözülmüştür.
• Karadeniz’e sınırı bulunan Ukrayna Cumhuriyeti ile de 2 Ocak 1922’de benzeri bir antlaşma imzalanmıştır.
• Türk heyetinin Moskova’da bulunduğu sırada, Afganistan ile 1 Mart 1921’de Dayanışma Antlaşması imzalanmıştır.

Moskova Antlaşması Sonuçları

Moskova Antlaşması, Türk diplomasi tarihinde özel bir yeri teşkil etmiştir. Çünkü bu antlaşma, Türkiye’ye kuvvetli bir müttefik kazandırmıştı. Bunun yanında antlaşmanın Sovyet Rusya açısından da büyük önemi vardır. Çünkü o dönemde Sovyetler her an Batılı devletlerin saldırısıyla karşı karşıya kalabilecek bir devletti.

Ruslar bu antlaşma ile en önemli noktaları olan Karadeniz ve Kafkasları güvence altına almışlardı. Bu antlaşmanın yapıldığı gün Sovyet Rusya İngiltere ile de, çok istediği ticaret anlaşmasını yapmıştı. Bu nedenle Moskova Antlaşması’ndan sonra Sovyetlerin Milli Mücadele’ye yaptıkları yardım birdenbire artmıştı.

Ruslar, Milli Mücadele’ye hem askeri hem de mali bakımdan yardımında bulunmuşlardı. Ancak, Moskova Antlaşması’na rağmen, Türkiye ile Sovyet Rusya arasındaki huzursuzluklar tamamen son bulmamıştır. Bunun en büyük nedeni de komünizm meselesi olmuştu.

Mustafa Kemal Paşa, “Bizim Ruslarla olan ilişki ve dostluğumuz ancak iki bağımsız devletin anlaşma esaslarıyla alakalıdır.” diyerek, Sovyet Hükümeti’yle ilişkilerle, komünizmin Anadolu’ya sokulması konusunu birbirinden ayırmıştır.

• Patrona Halil İsyanı: Osmanlı’nın Dönüm Noktası
• 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi’nin Tarihsel Önemi
• Viyana Kongresi: Avrupa’da Sistemin Düzenlenmesi
• Çeşme Baskını (1770) Nedenleri ve Sonuçları
• Reşit Galip: 1933 Türk Andı’nın Mimarı

• Moskova Antlaşması – Vikipedi
• Atatürk Ansiklopedisi – Moskova Antlaşması 
• Türk Devrim Tarihi – Şerafettin Turan 2. Kitap
• Mondros’tan Mudanya’ya Kadar IV – Dr. Selahattin Tansel
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Cilt – Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı
• Moskova Antlaşması Youtube Videosu – Habertük Tv