Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması, 1 Mart 1921 tarihinde imzalanan dostluk antlaşmasıdır. Rusya ile görüşmeler sürerken 1 Mart 1922 Moskova’da bulunan Türk heyeti, Afganistan ile bir ittifak antlaşması imzalamıştır. Bu antlaşmaya göre iki tarafta birbirlerinin bağımsızlığı tanıyorlardı.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması, uluslararası alanda gerçekleşen ikinci önemli anlaşmadır. Türk heyeti bir taraftan Ruslarla görüşmelere devam ederken diğer taraftan da Afganistan heyeti ile görüşmelere başlamıştır.

Yapılan görüşmelerin sonucu 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan arasında dostluk anlaşması imzalanmıştır.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması Ne Zaman İmzalandı?

TBMM’nin açılışından “3” gün sonra M. Kemal Paşa Sovyetlerle diplomatik ilişki kurmak için harekete geçmişti. 26 Nisan 1920’de Lenin’e bir mektup yazarak emperyalizme karşı savaşmaya hazır olduğunu bildirmişti.

19 Temmuz 1920’de Moskova’ya varan Türk heyeti, hemen görüşmelere başlamıştı. Bir süre durma noktasına gelen görüşmeler sonunda olumlu bir hava oluşmuş ve 16 Mart 1921’de Moskova Antlaşması imzalanmıştı.

1919’da bağımsızlığını elde eden Afganistan, Rusların desteğini almak için Moskova’ya bir temsilci göndermişti. Bunun için de Muhammet Veli Han olağanüstü temsilci olarak Moskova’ya gönderilmişti.

Bu sırada, 18 Ocak’tan beri Moskova’da bulunan Türk Afgan delegeleri 1 Mart 1922’de bir anlaşma imzalamışlardı.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşmasını Kim İmzaladı?

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması, 1 Mart 1921 tarihinde Moskova’da imzalanmıştır. Sovyetler’den yardım sağlamak için orada bulunan taraflar arasında imzalanan antlaşmada şu kişilerin imzası vardır:

• Yusuf Kemal Tengirşenk
• Dr. Rıza Nur
• Afganistan Olağanüstü Elçisi General Mehmet Veli Han

Antlaşma, 21 Temmuz 1921 tarihinde TBMM tarafından onaylanmış ve yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşma ile, iki ülke dostluk ve iş birliğine yönelik önemli kararlar almış ve bu kararları uygulamaya çalışmıştır.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması Maddeleri

• Afganistan ve Türkiye birbirlerinin bağımsız olduğunu karşılıklı olarak kabul ederler.
• Her iki ülke istediği düzeni ve hükümet biçimini seçmekte özgürdür. Buhara ve Hive devletlerinin bağımsızlığı da tanınacaktır.
• Afganistan, yüzyıllarca İslamiyete önderlik yaptığı ve hilafeti elinde tuttuğu için, Türkiye’nin liderliğini kabul eder.
• Taraflara yapılacak olan emperyalist bir saldırı diğerine de yapılmış sayılacak. Bu durum karşısında saldırıya uğrayan devlete yardım edilecektir.
• İki devlet diğerinin aleyhine üçüncü devletlerle anlaşma yapmayacaktır.
• Türkiye ile Afganistan birbirlerinin başkentlerine büyükelçi göndereceklerdir.
• İki ülke arasında düzenli ve özel postalar kurulacak. Taraflar aralarındaki diplomatik ilişkileri geliştirecektir.
• Türkiye, Afganistan’da beş yıl görev yapacak öğretmen ve subay gönderecektir. Bu sürenin sonunda, Afganistan isterse, yeni eğitmenler gönderilcektir.
• Bu antlaşma en kısa sürede onaylanacak ve o andan başlayarak yürürlüğe girecektir.

Antlaşma, daha sonraki Türk-Afgan Antlaşmalarına bir temel, bir çerçeve olmuştur. Savaş yıllarında öngörülen bu yardım, İkinci Dünya Savaşı sonlarına kadar devam etmiştir.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşmasının Önemi

Moskova’da imzalanan Türk-Afgan Antlaşması siyasal ve simgesel bir önem taşımaktadır. T.B.M.M. Hükümetinin hukuksal açıdan geçerli ilk uluslararası siyasal antlaşmasıdır. Antlaşmanın başka bir önemi ise, tarihte ilk kez bir antlaşma ile Doğu uluslarının bağımsızlık ve özgürlüğünden söz edilmektedir.

Türkiye ilk defa bir Doğu ülkesine eğitim alanında yardım yapmayı öngörmüştür. Afganistan’a yapılan bu yardımlar uzun yıllar devam edecektir. Türk-Afgan ilişkilerinin başlamasının ardından Afganistan’a özellikle askeri alanda önemli yardımlar yapılmıştır.

İlk önce Kabil’de açılan Askeri Subay Okuluna Türkiye’den öğretmen subaylar gönderilmiştir. Bu okulda Afgan ordusunda görev alacak subaylar yetiştirilmiştir. Eğitim ve öğretim faaliyetlerine destek olan bu ilk grubun ardından sürekli sivil ve asker eğitici gönderilmiştir.

1926 yılının başında tüfek, fişek ve kasatura gibi askeri malzemeyi Afganistan’a ulaştırılmıştır. Afganistan’a yapılan bu yardımlar artarak devam etmiştir.

Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşmasının Sonuçları

• Birinci İnönü Zaferinin dış siyasette yol açtığı bir gelişmenin sonucu olarak, 1 Mart 1921’de Türk-Afgan Dostluk Antlaşması imzalanmıştır.
• Türkiye-Afganistan Dostluk Antlaşması, T.B.M.M. hükümeti tarafından 21 Temmuz 1921 günü onaylanmıştır.
• 1920 Gümrü Antlaşması bir yana bırakılırsa, T.B.M.M. Hükümetinin hukuksal açıdan geçerli olan ilk uluslararası siyasal bağıtı bu antlaşmadır.
• Mustafa Kemal Paşa’nın uluslararası alanda açtığı çığırın ilk somut sonuçlarındandır.
• Afganistan’a eğitim ve öğretim alanında yardım yapılması, iki ülke arasındaki ilişkilerini kuvvetlendirmiştir.
• Emperyalizme karşı iki ülke ortak mücadele kararı almıştır.
• 1921 Antlaşması, taraflarca sona erdirilmemiş olmakla birlikte, değişen koşullar sonucunda tarihe karışmıştır.
• Bu antlaşmanın imzalanması ile Afganistan, Ankara Hükümetini ilk tanıyan ülke olmuştur.
• Türkiye’de elçilik açan ilk İslam devleti Afganistan olmuştur.
• Türkiye Afganistan Dostluk Antlaşması, gelecekte yapılacak olan Türk-Afgan antlaşmalarına bir temel olmuştur.

• Patrona Halil İsyanı: Osmanlı’nın Dönüm Noktası
• 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi’nin Tarihsel Önemi
• Viyana Kongresi: Avrupa’da Sistemin Düzenlenmesi
• Çeşme Baskını (1770) Nedenleri ve Sonuçları
• Reşit Galip: 1933 Türk Andı’nın Mimarı

• Türkiye-Afganistan İttifak Antlaşması – Vikipedi
• Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları – I. Cilt (1920-1945) – İsmail Soysal – Türk Tarih Kurumu
• Türk Devrim Tarihi 2. Kitap – Şerafettin Turan