Wilson İlkeleri Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Wilson İlkeleri, Wilson Prensipleri, On Dört Madde ya da On Dört Nokta olarak da bilinir. Başkan Woodrow Wilson’ın 8 Ocak 1918 günü ABD Kongresi’nde yaptığı konuşmada açıkladığı ilkelerdir.

ABD’nin, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmasını istediği yeni dünya düzenine ilişkin görüşlerini ifade eder. Wilson İlkeleri, Sovyetlerle Almanya arasında yapılan Brest-Litovsk Antlaşması üzerine yayımlanmıştır.

Bu öğretide savaş sona erince yenilen devletlerin egemenliği altında olan halkların siyasal durumunu düzenlemede bir ilke olarak ele alınacak olan ulusal irade ilkesi vardır.

Wilson İlkeleri Nedir?

Wilson Prensipleri, dünyanın barışa ihtiyacı olduğu bir dönemde, Woodrow Wilson’un dünya barışı için 8 Ocak 1918’de 14 Noktayı açıklamasıdır.

1917’de İttifak Devletleri ile İtilaf Devletleri arasında bir yorgunluk belirmiştir. Her şeyden önce, üç yıldır devam savaş iki taraf içinde kesin bir zafer veya yenilgi işareti göstermiyordu. Bu durum her iki taraf açısından savaşın sona ermesi için duyulan arzuyu giderek arttırmaktaydı. Örneğin, savaş devam ettikçe insanların hayat şartları da giderek zorlaşmaktaydı.

Birinci Dünya Savaşı döneminde yorgunluğun ilk işaretini Avusturya verdi. Avusturya savaşın başlamasından itibarenDoğu cephesinde hep Rusya’nın gücünü üzerinde hissetmiştir. Bundan dolayı da tek başına ona karşı gelemediği için, Almanya ve Osmanlı Devleti’nden destek almıştı.

Almanya açısından da savaş giderek ağır hale gelmeye başlamıştı. Almanlar Doğu cephesinde başarılı olmalarına rağmen, kazanımları pahalıya mal oluyordu. Bunun yanı sırada Rusya’da henüz mağlup edilememişti.

Batı cephesinde durum her iki blok içinde değişmemekle birlikte, Alman kuvvetleri gün geçtikçe güçlerini eritmekteydi. ABD’de 4 Nisan 1917 tarihinden itibaren Almanya’ya savaş ilan etmiş bulunuyordu. Bu nedenle, Batı cephesine askeri kuvvet göndermeye başlamıştı.

Bundan dolayı, Avusturya ve Almanya 1917 yılından itibaren barış girişimlerine başladılar. Ancak, barış şartları üzerinde anlaşmanın meydana gelmemesi üzerine, olumlu bir sonuç elde edilemedi.

Bu arada, müttefikler açısından da parlak değildi. Rusya’da meydana gelen Bolşevik Devrimi sonucunda Rusya barış görüşmelerine başlamıştı. Bu arada, Sırbistan’ın mağlubiyeti, İtalya’nın hezimeti ve Romanya’nın da yenilgisi. Bütün bunlardan dolayı, müttefikler içinde tehlike çanları çalmaya başlamıştı.

8 Ocak 1918 günü Woodrow Wilson’un hazırlamış olduğu ilkeler, her iki bloğun bu savaştan zarar almadan çıkmasını hedeflemiştir. Aynı zamanda da dünya üzerinde bir daha böyle bir savaşın yaşanmamasını hedeflemiştir.

Wilson İlkeleri Maddeleri Nelerdir?

Wilson İlkeleri İngilizcede “On Dört Madde” anlamına gelen Fourteen Points olarak da adlandırılmaktadır. Woodrow Wilson tarafından hazırlanan Wilson İlkeleri’ni maddeleri şu şekilde açıklanmıştır:

1. Barış antlaşmaları açık olarak herkes tarafından bilinerek hazırlanmalıdır. Bundan sonra devletler arasında hiç bir şekilde gizli antlaşmalar yapılmayacaktır. Barış antlaşmaları açık olarak herkes tarafından bilinerek hazırlanmalıdır.
2. Denizlerin uluslararası sözleşmeler gereğince kapatılabilecek. Savaşta ve barışta karasuları dışındaki bütün denizlerde mutlak serbestlik sağlanacaktır.
3. Barış isteyen devletler aralarında mümkün olduğu kadar ekonomik engelleri kaldırmalıdır. Ticari bakımdan eşitlik sağlanmalıdır.
4. Silahlanmanın iç güvenliği sağlayacak ölçüde azaltılması için gerekli olan garantilerin karşılıklı olarak verilmesi.
5. Sömürgelerle ilgili düşüncelerin geniş ve kesin olarak tarafsız bir anlayışla özgürlük içinde tartışılarak bir çözüme bağlanması. Bu tür egemenlik sorunlarının çözümünde söz konusu halkların çıkarlarıyla egemenliği tartışılan devletin eşitliği sağlanacaktır.
6. Rus topraklarının boşaltılması ve bir engele uğramadan, bağımsızlık içinde ulusal düzenini kurması için işbirliğinin sağlanması.
7. Belçika’nın boşatılması ve Belçika’ya tam ve bağımsız egemenliğinin geri verilmesi.
8. İşgal edilen Fransız topraklarının boşaltılması. Alsace-Lorraine konusunda Prusya’nın yaptığı hatayı düzeltmesi suretiyle barışın güvence altına alınması.
9. İtalyan sınırlarının milliyet prensiplerine göre yeniden düzenlenmesi.
10. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu halklarına muhtar gelişme imkanı verilmesi.
11. Romanya, Sırbistan ve Karadağ toprakları boşaltılmalı ve onarılmalıdır. Sırbistan’a deniz çıkış sağlanmalı. Balkan devletlerinin ilişkileri milliyetler prensibine göre düzenlenmelidir.
12. Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk kısımlarının egemenliği sağlanmalı. Fakat Türk olmayan milletlere gelişme imkanları verilmeli. Çanakkale Boğazı uluslararası teminatlar altında bütün devletlerin gemilerine açık olmalı.
13. Bağımsız bir Polonya devleti kurulmalı. Polonya’nın denize serbest ve güvenli sefer imkanı verilmeli. Siyasal ve ekonomik bağımsızlığıyla toprak bütünlüğü de uluslararası sözleşmeyle teminat altına alınmalı.
14. Büyük küçük bütün devletlerin siyasal bağımsızlığı ve toprak bütünlüğü konusunda karşılıklı güvence sağlamalı. Özel sözleşmelerle bütün ulusları içine alan bir milletler teşkilatı kurulmalı.

Wilson İlkelerinin Amacı

Wilson İlkeleri’nin de kendine özgü amaçları vardır. Ve daha çok ABD çıkarlarına hizmet etmektedir. Bu yüzden, Bu ilkeler Amerika’da çok fazla beğeni almıştır. Woodrow Wilson tarafından tam olarak açıklanmasa bile diğer ülkeler bu ilkelerin bazı “gizli” amaçlarını açıklamışlardır.

İlk olarak, Wilson ilkeleri devletler arasındaki savaşı bitirmeyi amaçlamıştır. İkinci olarak, savaştan sonra  sınırların belirlenmesi ve ilişkilerin güçlendirilmesi istenmiştir. Üçüncüsü ve önemlisi, tüm dünyayı etkisi altına alan Birinci Dünya Savaşı ülkelere açlık, yoksulluk ve ölüm getirmiştir. Çok ağır sonuçlar doğuran bu savaşın olumsuzlukları engellemeyi amaçlamıştır.

Wilson Prensipleri, savaşın öncesine kadar sürmüş olan uluslararası kuvvet dengesi ilkesine son vermiştir. Bunun yerine “Milletler Cemiyeti” ile anlaşmazlıkların çözülmesi yoluna gidilmiştir.

Milliyet ilkesi az da olsa kullanılmıştır. Avusturya’nın ve özellikle Osmanlı Devleti’nin çoğunluğu Türk olan topraklarının paylaşılmasına izin verilmektedir.

Wilson İlkelerinin Önemi Nedir?

Woodrow Wilson, 14 Noktayı bir Müttefik Zaferi olarak değil, her iki tarafın anlaşmasına dayanan bir barış olarak hazırlamıştır. Bundan dolayı, Wilson’un öncelik verdiği bazı temel konular bulunmaktaydı. İlk olarak, milletlerarası barış teşkilatın kurulması geliyordu. İkincisi, toprak sınırlarının milliyetler ilkesine göre düzenlenmesiydi.

Avrupa’da barışın bozulmasının sebebini Wilson, bu ilkenin uygulanmamış olmasına bağlamıştır. Sonuç olarak denizlerin serbestliği, en önem verdiği konuların başında gelmiştir. Bu durum, Amerika’nın dünya ile olan ticaretini ilgilendiriyordu. Aynı zamanda savaşa girmesinin nedeni de, Almanya’nın bu ilkeyi ihlal etmesi olmuştu.

• Wilson İlkeleri – Vikipedi
• 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995) – Fahir Armaoğlu
• Türk İnkilap Tarihi – 1914-1918 Genel Savaşı – Cilt III. Kısım IV – Savaşın Sonu – Yusuf Hikmet Bayur
• İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-19018) – Osmanlı Tarihi – IX. Cilt – Enver Ziya Karal