Pençik sistemi nedir: Osmanlı Devleti’nde 1363’ten sonra uygulamaya konulan, savaşlarda esir düşen kişilerin beşte birinin asker olarak alınmasına pençik sistemi denir.
İslam devlet hukukunda savaş sonunda ele geçen ganimetlerin beşte biri devlete aittir. Pençik sözlük karşılığı olarak da beşte bir anlamına gelmektedir. Savaş sırasında ele geçen esirlerin de devletin payına düşen beşte birlik bölümü asker olarak yetiştirildiği için bu isim verilmiştir.
Osmanlı devletinin kuruluş döneminde savaşlardaki asker ihtiyacının tamamını nerede ise Türkmen beyleri tarafından sağlamaktaydı.
Osmanlı Devleti’nin sınırlarının zamanla genişlemesi nedeniyle, yapılan savaşların disiplinli ve düzenli askeri birlikleri gerektirmesi yeni askeri birliklerin oluşturulmasına sebep oldu.
Bu sebeble öncelikle savaşlarda esir düşen Hristiyan gençler eğitilerek asker olarak yetiştirilmeye başlandı.
Pençik sistemi sayesinde toplanan Hristiyan çocuklarından Yeniçeri birlikleri kurulmuş ve bu ordu uzun bir zaman Osmanlı Devleti’nin en önemli kurumlarından sayılmıştır.
Pençik sistemi sadece yeniçerilerin değil diğer askeri sınıf olan cebeci, topçu ve kapıkulu süvarileri gibi birliklerinin de insan gücünü oluşturmuştur.
Pençik sisteminde öncelikle savaşta esir alınan Hristiyan çocukları ilk önce askeri eğitim almaları ve eğitilmeleri için Gelibolu’daki acemi oğlanlar kışlasına gönderilirdi.
Genç çocuklar gemilerde belirli bir süre bir ücret karşılığında hizmet görüyorlar ve hizmet süreleri bittikten sonra da yeniçeri ocağına alınıyorlardı.
Yeniçeri ocağına alınacak eğitim görmüş Hristiyan gençler çok dikkatli bir şekilde seçiliyorlardı. Seçim yapılmasının amacı öncelikle Osmanlı ordusuna kuvvetli ve güçlü asker yetiştirmek olduğu için belirli şartlara uygun olması gerekiyordu.
Bunun için pençikçi adı verilen bir görevli devlet tarafında görevlendirilirdi. Pençikçi başı titiz bir çalışma ile savaş esirleri arasından sağlam ve güçlü ve çevik olanlar ile, 15-20 yaş aralığında olan esirleri ocağa alınmak üzere kayıt ederdi.
Devlet de pençikçi tarafından seçilen bu savaş esirlerini yeniçeri ocağına alabilmek için, belli bir miktar karşılığında satın alırdı.
Pençik Sistemi Hangi Amaçla Uygulanmıştır?
Osmanlı Beyliği kurulduğu ilk zamanlarda yeterli askeri güce sahip değildi. Osmanlı Beyliği’nin asker ihtiyacı büyük çoğunlukla Türkmen boyları tarafından karşılanıyordu fakat yapılan bu askeri yardımlar da çoğu zaman yetersiz kalıyordu.
Bir müddet sonra, Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişlemesi ve buna bağlı olarak da savaşlar sebebiyle askere daha fazla ihtiyaç duyulması, devletin düzenli askeri ordu kurmasını zorunlu hale getirdi.
Yeniçeri ocağının kurulmasına öncülük eden Karamanlı Kara Rüstem, asker ihtiyacının karşılanması ve ordunun düzenli ve güçlü yapılandırılabilmesi amacıyla, dönemin padişahı 1. Murat’a, pençik sisteminin uygulanmasını teklif etti.
I. Murat’ın bu pençik sistemini kabul etmesi sonucu pençik kanunu Osmanlı Devleti’nde uygulanmaya başlandı.
Pençik Sistemini İlk Uygulayan Padişah Kimdir?
Pençik Sistemi Ne Zaman Kaldırılmıştır?
Yıldırım Bayezid’in padişahlığının son dönemlerine kadar uygulanmaya devam eden pençik sistemi, Timur ile yapılan Ankara Savaşı’ndan sonra fetihlerin durması ve Osmanlı Devleti’nin parçalanma sürecine girmesiyle başlayan iç karışıklıkların ortaya çıkması yüzünden büyük ölçüde uygulanamaz olmuştu.
Osmanlı Devleti’nin asker sayısını arttırması için başka yol bulunması gerekiyordu. Bu sebeple Rumeli’ndeki Hıristiyan halktan çıkarılan bir kanunla ve devşirme adıyla savaşlarda Osmanlı Devleti için savaşmaları için Hıristiyan çocukların alınmasına karar verildi.
Pençik Sistemi Ile Devşirme Sistemi Arasındaki Fark Nedir?
Osmanlı Devleti’nin Timur ile yapmış olduğu Ankara Savaşı’nı kaybetmesi üzerine fetret devrine girilmesiyle birlikte, pençik sisteminin uygulanması çok zorlaşınca ve pençik sistemi bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti’nin kendisini tekrar toparlayabilmesi için, yeni ve etkili bir sistem olan ve uzun zaman birçok padişahın da uyguladığı devşirme sistemine geçilmiştir.
Pençik sistemi ile devşirme sistemi arasındaki temel farklılık pençik sistemi, Osmanlı Devleti’nin savaşta ele geçirmiş olduğu esirlerin beşte birinin orduya alınması esasına dayanıyordu.
Devşirme sisteminde ise, Osmanlı Devleti’nin fethettiği topraklardan özellikle Balkanlar’daki Hristiyan genç ve yetenekli çocukların toplanması, bu toplanan Hristiyan çocukların sıkı bir eğitimden geçirildikten sonra üstün bir asker veya bürokrat sınıfının oluşturulmasıdır.
Devşirme uygulaması, pençik sistemine göre daha güçlüdür ve Osmanlı Devleti’ne her yönden katkısı olmuştur. Seçilecek devşirme çocukları için, Osmanlı Devleti ileriki tarihlerde bir teşkilat oluşturmuş ve devşirme sistemini daha düzgün şekilde yürütmüşlerdir.
Devşirme sistemi de, aynı pençik sistemi gibi, belli kurallar dahilinde gerçekleştiriliyordu. Osmanlı ordusuna alınmak için seçilen devşirme çocukları, Osmanlı’nın fethettiği topraklarda ikamet eden Hristiyan çocuklar arasından, genç, kuvvetli, akıllı ve dikkat çekmemesi bakımından esmer tenli olanların tercih edilmesi biçiminde seçiliyordu.
İki sistem arasındaki bir diğer fark, pençik sisteminin Osmanlı Devleti’nde sadece iki padişah tarafından uygulanabilmesidir.
Devşirme sistemi, Osmanlı tarihinde birçok padişah tarafından uygulanmıştır. Pençik sistemi, Osmanlı’ya sadece asker bakımından katkı sunarken, devşirme sistemi ile sadece askeri alanda değil devlet yönetiminde de devşirme çocuklarından faydalanılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde devşirme sistemi ile yetişip eğitim alan ve devlette bürokrat olmayı başaran devşirmeler arasında, Yunus Paşa , Rüstem Paşa, Sokollu Mehmed Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve Pargalı İbrahim Paşa gibi sadrazamlar bulunmaktaydı.
Pençik Sisteminin Osmanlı Devletine Katkıları Nelerdir?
Pençik sistemi Osmanlı Devleti’nin, askeri yapısının temelini oluşturur. Osmanlı Beyliği kurulduğu günden itibaren, Bizans Devleti ile komşu olmasının avantajını çok iyi kullanmış ve hızlı bir şekilde büyümeyi başarmıştır.
Bir dönem sonunda Rumeli’ye yapılacak seferler için yeterli sayıda asker bulunamamasından dolayı savaşlarda olumsuzluk yaşamamak için pençik kanunu çıkarılmış ve olumsuz durumun önüne geçilmiştir.
Savaş esirlerinden beşte bir oranında olacak şekilde alınan pençik oğlanlar, Anadolu’da, tarım alanında da devlete katkılar sağlamıştır.
Osmanlı Devleti, pençik sistemiyle temelini oluşturduğu askeri gücünü, devşirme sistemine geçerek devam ettirmiş, savaşların ve kuşatmaların zaman içinde çoğalmasıyla devlet her zaman fethettiği topraklardan devşirme sisteminin sayesinde ordunun askeri gücünü takviye edebilmiştir.
Pençik sistemiyle, Yeniçeri Ocağı’na kabul edilen devşirme çocukları, sağlam, sağlıklı ve güçlü çocuklardan seçildiği için, savaşçı kimliği ön planda olan askerler açısından ordu her zaman güçleniyordu.
Pençik Sisteminin Temel Amacı Nedir?
Osmanlı Devleti, kuruluşunun ilk dönemlerinde sistemli ve düzenli orduya sahip değildi. Düzenli bir orduya sahip olmamasına rağmen hızlı bir şekilde kısa zamanda önemli fetihler yaparak topraklarını genişletmeye devam etmiştir.
Askeri güç bakımdan zayıf olmasına rağmen girmiş oldukları savaşlarda önemli başarılar elde edilmiştir. Devletin girmiş olduğu savaşlarda elde ettiği başarılı sonuçlarla hızla büyüyen toprakları korumayabilmesi devletin asker eksikliğini ortaya çıkarmıştır.
Kazandığı savaşlarla hakim konumunu Avrupa’ya kabul ettiren Osmanlı Devleti, kazandığı savaşları ordusunun asker ihtiyacını karşılamak için de lehine çevirdi.
Devletlerin kendi aralarında yapmış oldukları savaşlar sonunda, tarihin belli dönemlerinde galip gelen devletler elde etmiş oldukları esirleri kendi lehinde kullanmak istemiştir.
Tarihin ilk dönemlerinde bu daha çok, köleleştirme şeklinde olmuştur. Osmanlı Devleti’nde pençik sistemi, köle sistemi olarak değil, pençik sisteminde olduğu gibi, savaşta ele geçirilen esirlerinin beşte bir oranında veya devşirme sitemindeki gibi, çoğunlukla Osmanlı’nın Rumeli topraklarındaki Hristiyan aileler kendi istekleri ile çocuklarını teslim ederek, genç ve güçlü kişileri, yetenekleri doğrultusunda yetiştirilerek Osmanlı ordusuna katılması sağlanmıştır.
- Patrona Halil İsyanı: Osmanlı’nın Dönüm Noktası
- 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi’nin Tarihsel Önemi
- Viyana Kongresi: Avrupa’da Sistemin Düzenlenmesi
- Çeşme Baskını (1770) Nedenleri ve Sonuçları
- Reşit Galip: 1933 Türk Andı’nın Mimarı
Twitter'da takip edin Bir e-posta göndermek 
