On İki Adaların İtalya Tarafından İşgal Edilmesi

On İki Ada’nın işgali Trablusgarp Savaşı’nda İtalya’nın Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için planladığı işgal girişimidir. Trablusgarp’ta Türk savunması karşısında başarısız olan İtalya, On İki Adaları işgal ederek Trablusgarp ve Bingazi’ye gönderilecek askeri yardımı önlemeyi amaçlamıştır.

On İki Adaların İşgali Nedir?

Sömürge savaşında geri kalmak istemeyen İtalya, 29 Eylül 1911’de Osmanlı Hükümeti’ne verdiği ültimatom ile Trablusgarp’ta kendilerine karşı gelinmemesi için yerel makamlara emir verilmesini istemiştir.

Kabul edilmesi mümkün olmayan bu ültimatomun red edilmesi üzerine Trablusgarp’a asker gönderen İtalya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiştir.

İtalya bu eyaletteki çıkarlarını korumak için, kendisini Osmanlı Devleti ile savaş halinde gördüğünü açıklamış ve harekete geçmişti. Osmanlı Hükümeti savunma amaçlı da olsa, Trablusgarp’ta savaşı kabul etmiş, bu olayla ilgili devletlerin dikkatini çekerek barış yolu ile bir çözüm aramaya çalışmıştır.

İtalya’nın bölgeye gönderdiği ordu ve donanması kuvvet bakımından Osmanlı ordusundan oldukça üstündü. Savaş başladığı zaman İtalyan kuvvetlerinin kısa sürede Trablusgarp’ı ele geçirmesi bekleniyordu.

Fakat savaş başlayalı uzun zaman geçmiş olmasına rağmen, ancak kıyı bölgelerinde bazı yerler ele geçirilebilmişti. Bir yıl kadar sürmüş olan Trablusgarp Savaşı iki aşama göstermiştir.

Birinci aşama 1911 yılında Eylül-Ekim aylarını kapsar. Savaş bölgesi Bingazi ve Trablusgarp’dır. Tarafların arasında meydana gelen çarpışmalarda İtalyan kuvvetleri kıyıda tutulmuştur. İkinci aşama Ekim-Kasım aylarına denk gelir ve cephelerde durumun eşitlenmesiyle sonuçlanır.

İtalyan kuvvetlerinin kesin sonuç elde etme ümitleri sonuç vermez. Birinci ve İkinci aşamalar arasında başarısızlığa uğrayan İtalyanlar ele geçiremediği Trablusgarp’ı ilhak ettiğini açıklar. Türk savunmasını aşmayı başaramayınca savaşı Osmanlı Devleti’nin diğer bölgelerine taşımaya karar verir.

İtalya’nın Savaşta İkinci Cephe Açma Planı ve On İki Adanın İşgal Edilmesi

Trablusgarp Savaşı’nda çıkmaza giren İtalya prestij kaybetmişti. İtalyanlar içinde bulunduğu bunalımdan kurtulmak için Adriyatik kıyılarında ikici bir cephe açmayı düşünmüşlerdi.

Böylece savaşı Balkan topraklarına yönelterek Osmanlı Devleti’ni zorlamayı hedeflemişlerdi. Bu duruma Avusturya’nın karşı çıkması sonucunda bu fikirden vazgeçmek zorunda kalmışlardı. Bunun üzerine İtalya, savaşı Osmanlı Devleti’nin değişik alanlarına yayarak, Trablusgarp ve Bingazi’nin kendisine verilmesi konusunda mecbur bırakmaya çalışmıştır.

Bu amaçla Kızıldeniz’de bazı limanları kuşatan İtalyan donanması 24 Şubat 1912’de Beyrut Limanı’nı bombalamıştır. 18 Nisan 1912’de İtalyan donanması Çanakkale’ye bir baskın düzenler. Çanakkale Boğazı’ndan geri dönmek zorunda kalan İtalyanlar geri çekilmek zorunda kalırlar.

Bu baskından sonra Osmanlı Hükümeti Çanakkale Boğazınında bırakılmış olan geçidi de mayınlayacak ve boğazı ticarete kapatacaktır. Boğazların kapatılması en fazla Rusya tarafından şikayet konusu edilmiştir.

Saldırılardan istediği sonucu alamayan İtalya bu defa dikkatini Ege Adalarına çevirmiş ve bu konuda devletlerin iznini almıştır. İtalya bununla aynı zamanda Trablusgarp ve Bingazi’ye denizden gönderilen askeri sevkiyatı önlemeyi ve kendisinden beklenen başarısızlığın üstünü örtmeyi de düşünmüştür.

On İki Ada’nın Osmanlı Egemenliğinden Çıkışı

1911 yılında İtalya’nın Osmanlı Devleti’ne savaş ilanı ile başlayan süreç, sadece Libya toprakları ile sınırlı kalmamıştır. Kısa zaman sonra, Nisan 1912’de İtalya’nın denizden bir saldırı düzenleyeceği haberi Osmanlı’da huzursuzluk yaratmakla kalmamış, saldırının nereden geleceği konusu da gündemi meşgul etmiştir. 

İtalya’nın Çanakkale Boğazı’na yönelik harekatı, başarısız sonuçlansa da 16 Mayıs 1912’de Rodos ve 20 Mayıs’a kadar da tüm On İki Ada İtalyan kontrolü altına girmiştir.

İtalyanlar Rodos Metropoliti ile yaptığı görüşmede, Rodos’un geçici olarak işgal edildiğini ifade ederek adaların özerk yönetime sahip olacağını ifade etmişlerdir. Çok geçmeden verilen sözler unutulmuş ve İtalyanların oralardan çıkmayacakları anlaşılmıştır. 

İtalya sırası ile Ege Denizi’ndeki On İki Adaları alacak ve bölge halkı için çalışmalar yapacaktır. Bunun üzerine ada halkı yapılanları olumlu karşılayacak ve yeniden Osmanlı yönetimine girmek istemeyeceklerdir. 

Osmanlı Devleti’nin İtalyan İşgaline Tepkisi 

Osmanlı Devleti On İki Adaların işgal edilmesine yönelik tepkisini, sınırları içinde yaşayan İtalyanları gönderme kararı ile ortaya koymuştur. Fakat bu tepki ciddi şekilde yürütülememiştir. On İki Adaların İtalyan donanmasının tarafından ele geçirilmesine karşı da yeterli önlemler alınmamıştır. 

O dönemde Osmanlı donanması da İtalyan işgallerine karşı koyamayacak kadar zayıf bir durumda bulunmaktaydı. Gelişmeleri takip eden Osmanlı hükümeti, Rodos, Sakız, Sisam ve Midilli, Limni ve İstanköy adalarına takviye göndermek şekliyle önlem almaya çalışacaktır.

İtalya 24 Nisan’da On İki Adaların işgaline başlayarak bir ay içinde buraları ele geçirmeyi başardı. İtalyan saldırılarına karşı ciddi denilebilecek tek karşı durma Rodos’ta gösterildi.

Adalarda bulunan 2000 kadar Türk askeri 14.000 İtalyan askerine karşı gerilla taktiği ile başarı elde edemeyeceklerine karar verdi. On İki Ada’da bulunan askerlerin bir bölümü Anadolu sahillerine geçerken, kalanlar da teslim olmak zorunda kaldı.

İtalya Tarafından İşgal Edilen On İki Adalar 

• Stampalia 
• Herke
• Kilimli
• İncirli
• Rodos
• Leros
• İstanköy
• Patmos
• Kerpe
• İlyaki
• Lipsos
• Sömbeki
• Kaşot

16 Mayıs 1912’de Rodos ve 20 Mayıs’a kadar da diğer tüm adalar İtalyan kontrolüne girmiştir. İtalya’nın On İki Adalara yönelmesindeki en büyük neden ise Trablusgarp ve Bingazi’ye gönderilecek yardımı engellemektir. 

On İki Ada Geçici Olarak İtalya’ya Verilme Nedeni?

İtalya’nın savaşı Ege’ye taşıyarak On İki Ada’yı işgal etmesi, Yunanistan’ın da dikkatini buraya vermesine neden olmuştur. Çünkü 19. yüzyılın sonlarından itibaren devam eden Girit sorunu, bu bölgeyi Yunanlılar için önemli kılıyordu. 

18 Haziran 1912 tarihinde İngiltere, Rusya ve Fransa’nın büyükelçileri, İtalya-Osmanlı arasında arabuluculuk teklifinde bulunmuşlardır. Temmuz 1912’de de savaşa son vermek amacı ile Lozan’da başlamıştır. 

Görüşmeler sırasında İtalyan tarafı Trablusgarp’ın Osmanlı kuvvetleri tarafından boşaltılmasını talep etmiştir. Bunun da On İki Ada’nın İtalyanlar tarafından boşaltılmasından önce yapılması gerektiğini savunmuştur. 

Osmanlı-İtalyan görüşmeleri devam ettiği dönemde, 1912’de Balkanlardaki durum kötüleşmeye başlamıştır. Balkan Savaşlarının başlatan çatışmalar Osmanlı-Karadağ sınırında başlamıştır. Karadağ’ın Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmesi 8 Ekim 1912 tarihinde gerçekleşmiştir.

Osmanlı Devleti bir taraftan İtalya ile barış görüşmelerini sürdürürken, diğer taraftan Balkanlarda yaşanan gelişmeleri takip etmeye çalışmıştır. Ekim ayında imzalanan antlaşma sonunda, Osmanlı Devleti Trablusgarp savaşını yenilgi ile tamamlamıştır. 

Uşi Antlaşması’nın 2. maddesine göre İtalya’nın On İki Adalar’daki durumu işgal durumundan çıkıp rehin halini almıştır.

Ancak Balkan Savaşı’nın başlamasından kısa bir zaman sonra Yunanistan’ın buraları işgal edeceği endişesi nedeni ile İtalya ve Osmanlı arasında gizli bir antlaşma imzalanmıştır.Yunanistan ile barış yapılana kadar On İki Ada’nın İtalyan işgalinde kalmasına karar verilmiştir. 

Kısa zaman sonra Ege Adaları’nı işgal etmeye başlayan Yunanistan, Ege’de Osmanlı Devleti ile mücadele etmeye başlamıştır. Ege Adalarını işgaline başlayan Yunanlılar, Limni, İmroz, Taşoz, Sakız, Bozcaada ve Midilli’yi bir süre sonra geçirmiştir.  

Böylelikle On İki Ada’dan sonra diğer Ege Adaları da Osmanlı egemenliğinden çıkmış, Osmanlı Devleti tüm adaları kaybetmek zorunda kalmıştır. 

• Trablusgarp Savaşı’ndan Lozan Antlaşması’na On İki Ada Konusunda (Gizli) Görüşmeler – Dr. Çağla D. Tağmat
• Rodos ile On İki Ada’nın İtalyanlar Tarafından İşgali ve İşgalden Sonra Adaların Durumu (1912-1918) – Dr. Necdet HAYTA
• Osmanlı Tarihi IX. Cilt – Enver Ziya KARAL