İzmir İktisat Kongresi: Ekonomik Kurtuluş Savaşı

İzmir İktisat Kongresi, Lozan Barış Görüşmelerinde, 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanan ve Türkiye’nin ekonomik sorunlarının görüşüldüğü kongredir. Cumhuriyetin ilanı gerçekleşmeden, Şubat 1923’te İzmir’de çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi gruplarının katılımı ile toplanılmıştır.

İzmir İktisat Kongresi yalnız iktisat konularının görüşüldüğü bir toplantı değildir. Milli kalkınmayı sağlayacak örgütsel yapıların esaslarının belirlendiği bir girişimdir.

Lozan görüşmelerinin Meclis tartışmaları devam ederken İzmir’de bu kongrenin toplanması kararlaştırılmıştır. O dönemin yöneticileri Bağımsızlık Savaşı ile kazanılan zaferden sonra ilke olarak ekonomik ve siyasi bağımsızlığı öngörmüştü.

İzmir İktisat Kongresi, 29 Ekim 1923’de ilan edilen “Cumhuriyet”in niteliğini oluşturan devrimlerin temel metnini oluşturmuştur. TBMM’nin önceliği ülkeyi düşman işgalinden kurtarmak olsa da, ekonomik bağımsızlığın sağlanabilmesi için toplanmış olan kongredir.

Ulusal Egemenlik iktisadi egemenlikle pekiştirilmelidir. Mustafa Kemal Atatürk

İzmir İktisat Kongresi’ni Kim Düzenledi?

Türkiye İktisat Kongresi, Ekonomi Bakanlığının girişimi ve özendirmesi ile toplantıya çağırılmıştır. İzmir İktisat Kongresi’nin toplanmasında Bakanlar Kurulu kararı bulunamamaktadır. Mahmut Esat (Bozkurt) Bey, bu kongreyi hükümetin değil İktisat Bakanlığı’nın düzenlediğini açıklamıştır.

İzmir İktisat Kongresi’nin Başkanı Kimdir?

Türkiye İzmir İktisat Kongresi, 17 Şubat 1923’te 1135 temsilcinin katılımı ile açılmıştır. Beş yüzü kadın olmak üzere, üç binden çok dinleyici bu kongrede hazır bulunmuştur. Devlet yetkilileri, askeri yetkililer, Azerbaycan ve Rus elçileri ve yabancı devlet devlet temsilcileri de dinleyiciler arasındadır.

Kongrede ilk olarak Belediye adına üye Haydar Bey kısa bir açılış konuşması yapmıştır. İkinci olarak kürsüye Mustafa Kemal Paşa gelmiş ve İzmir İktisat Kongresi’nin niçin düzenlendiği hakkında açıklamalar yapmıştır.

Üçünücü olarak Kongreye ev sahipliği yapan İktisat Vekili Esat (Bozkurt) Bey bir konuşma yapmıştır. Dördüncü ve son olarak da söz alan kişi kongre başkanlığına da seçilmiş olan Kazım Karabekir Paşa olmuştur.

İzmir İktisat Kongresi’nin Tarihi

Bu kongre 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihleri arasında toplanmıştır. 5 Ocak 1923 günü İktisat Bakanlığı’nın gazetelerde yer alan bir açıklaması bulunmaktadır. Mustafa Kemal Paşa’ya da telgraf çekilerek, ekonomik esasların görüşüleceği kongre hakkında bilgi verilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa’nın da onursal başkanlığı kabul etmesi ile bu kongre 17 Şubat 1923 tarihinde açılmıştır. İzmir İktisat Kongresi, 4 Mart 1923 günü çalışmalarını tamamlayarak sona ermiştir.

İzmir İktisat Kongresi’nin Amacı

Kongrenin amacı 24 Ocak 1923 günü basına açıklanmıştır. Basına yapılan açıklamada ülkenin ekonomik kalkınması için amaç ve yöntemlerin saptanacağı bildirilmiştir. Mahmut Esat Bozkurt ise kongrenin amacını şu şekilde açıklamıştır:

• Birbirlerini tanımayan ülke insanlarının tanışması.
• Ülke ekonomisinin birlikte ele alınması.
• Ekonomik sorunların hep beraber çözüme kavuşturulmak istenmesi.
• İktisadi sorunlar üzerinde halkın söz alması ve önerilerde bulunması.
• Ülke ekonomisi ile ilgili ülkenin tüm kesimlerinin söyleyeceklerinin dinlenmesi.

İzmir İktisat Kongresi’ne Katılan Gruplar ve Raporları

Kongreye sanayi, tüccar, çiftçi ve işçi olmak üzere dört grup katılmıştır. Gruplar önerilerini kongrenin onayına sunmuş ve bu öneriler uzun tartışma konusu olmuştur.

İşçi Grubu Raporu

• Amele ismiyle anılmakta olan kadın ve erkek işçi emekçilerine bundan böyle “işçi” denilmesi.
• Sendika kurma ve günde sekiz saat çalışma hakkının tanınması.
• Gece çalışan işçilere iki kat ücret ödenmesi.
• Maden ocaklarındaki çalışmanın günde sekiz saat olarak belirlenmesi.
• Tam gündelikle doğum izni verilmesi.
• İşçi ücretlerine taban tespiti.
• Ücretlerin para şeklinde ve düzenli olarak ödenmesi.
• Haftada bir gün tatil yapılması.
• Evlenecek olanlara bir hafta ücretli izin hakkı tanınması.
• İşçilerin sigortaya bağlanması.
• Parasız hamam imkanı sağlanması.
• İş müfettişliğinin kurulması.
• Düzenli sağlık kontrollerinin sağlanması.
• İşçi çocuklarının yatılı sanat okullarına parasız alınması.
• Tüm sektörlerde Türk işçilerin istihdam edilmesi.
• Ticaretin serbestliği ve tekel hakkının verilmesi.
• 1 Mayıs’ın işçi bayramı olarak kabul edilmesi.

Sanayici Grubu Raporu

• Makineler ile sanayi ürünlerinden gümrük vergisi alınmaması.
• Hükümet alımlarında yerli malların tercih edilmesi.
• Sanayi kuruluşları için devletin beş dönüme kadar ücretsiz yer vermesi.
• Muafiyetlerin sadece Türklere tanınması.
• Her sene sergiler açılması ve armağanlar dağıtılması.
• Yerli malı kullanımının zorunlu hale getirilmesi.
• Sanayi merkezlerine ulaşım imkanlarının sağlanması.
• Vapur ve trenlerin yerli malları ucuz taşıması.
• Sanayi okullarında eğitimin pratikleştirilmesi.
• Çırak okulları açılması.
• Ustalık kursları verilmesi.
• Sanat okullarından mezun olanların Avrupa’ya eğitime gönderilmesi.
• Sanayi Odaları’nın açılması.
• Sanayi Bakanlığı’nın kurulması.

Tüccar Grubu Raporu

• Ticaret Bankası kurulması.
• Borsaların millileştirilmesi.
• Maden bölgelerinin tespiti ve haritalarının çıkarılması.
• Maden istatistiklerinin düzenli şekilde yayınlanması.
• Bulunan madenlerin mümkünse yerli isteklilere verilmesi.
• Vergi ve resim muafiyetinin sadece Türklere tanınması.
• Kömür ve kükürtün yabancı rekabetine karşı korunması.
• Ormanların bilimsel şekilde bölgelere ayrılması.
• Kereste kaçakçılığının önüne geçilmesi.
• Ormancılıkla geçinen çiftçilere ağaç imkanı sağlanması.
• Ormanları korumak üzere kanunlar çıkarılması.
• Maden ve orman bölgelerini birbirlerine bağlayacak olan ulaşım yollarının yapımı.
• Kabotaj hakkının tam bağımsızlık içinde kullanılması.
• Ticari gemi sahiplerine kredi imkanlarının yaratılması.
• Bedelsiz tersane alanlarının sağlanması.
• Liman yapımına önem verilmesi.
• Balıkçılığın ve deniz ürünlerinin korunması.
• Ticaretin güven içinde yapılmasının sağlanması.
• Gümrük kaçakçılığının önlenmesi.
• Ticaret ve Sanayi Odalarının kurulması.
• Dış ülkelerde ticari ateşelikler oluşturulması.
• Okullarda ekonomi eğitimine ağırlık verilmesi.
• Kazanç Vergisinin yeniden düzenlenmesi.
• Demiryolları yapımının sisteme bağlanması.
• Posta ve telgraf işlemlerinin düzenlenmesi
• Uçaklarla posta ulaşımının sağlanması.

Çiftçi Grubu Raporu

• Reji idare sisteminin kaldırılması.
• Tütün ticaretinin serbest bırakılması.
• Tarım ile ilgili kitap bastırılıp dağıtılması.
• İlkokullarda pratik tarım eğitiminin verilmesi.
• Anadolu’da Tarım Yüksek Okulu açılması.
• İlkokullarda beş dönümlük bahçenin ve öğretmen evinin bulunması.
• Öğretmen gözetiminde tarım eğitimi verilmesi.
• Yüksek okullardan mezun olanların bir yıl süre ile köy okullarında öğretmenlik yapması.
• Askeriyede tarım öğrenimi yaptırılması.
• Köylerde görev alan jandarmaya yeterli maaş imkanı sağlanması.
• İlkokulları bitirenlerin jandarmaya alınması.
• Telefon hatlarının köylere ulaştırılması.
• Hayvan hırsızlığının engellenmesi.
• Ziraat Bankası sermayesinin hükümet tarafından başka alanlarda harcanmaması.
• Demiryollarında kaybolan eşyaların sigorta kapsamına alınması.
• Tarım ürünleri için özel vagonlar kullanılması.
• Ağaç bayramının kutlanması.
• Damızlık hayvanların korunması.
• Hayvan hastalıklarının önlenmesi.
• Su kuyuları açılarak otlaklar yapılması.
• Bataklıkların kurutulması.
• Haraların ıslah edilmesi.
• Tavukçuluğa önem verilmesi.
• Su taşkınlarının önlenmesi.
• Akarsulardan faydalanılması, göl ve havuzlarda balık üretiminin çoğaltılması.
• Arıcılığa önem verilmesi.
• Şeker fabrikaları açarak şekerpancarı tarımının yapılması.
• Zeytinliklerin düzenlenmesi.
• Kendir yetiştirilmesi ve çuval fabrikaları yapılması.
• Tarımın makineleşmesi.

Daha sonra dört grup delegelerinde kabul etmesi ile kararlaştırdıkları esaslar kabul edilmiştir. Kabul edilen bu esaslara da Misak-ı İktisadi (Ulusal Ant) adı verilmiştir.

İzmir İktisat Kongresi’nde Alınan Kararlar

4 Mart 1923’te kongre genel kurulunda “Misak-ı İktisadi” başlıklı kongre kararları ilan edilmiştir. Buna göre ilan edilen kararlar şu şekildedir:

• Türkiye milli sınırları içinde, lekesiz bir bağımsızlıkla, dünyanın barış ve ilerleme unsurlarından biridir.
• Türkiye halkı egemenliğini, kanı ve canı pahasına elde ettiğinden, hiçbir şeye feda etmez. Milli egemenliğe dayanan meclisine ve hükümetine her zaman yardımcı olur.
• Türk halkı yıkmaz, yapar. Bütün çalışmaları, ülkeyi ekonomik bakımdan yükseltmek amacına yönelmiştir.
• Halk, kullandığı eşyayı mümkün olduğunca kendisi yetiştirir. Zamanda, parada, ithalatta gereksiz harcamalardan kaçar. Milli üretimini sağlamak için gerektiğinde gece ve gündüz çalışmak özel amacıdır.
• Türk halkı, zenginlik bakımından bir hazine üzerinde oturduğunu bilir. Ormanları evladı gibi sever, bunun için ağaç bayramı yapar, yeniden orman yetiştirir. Madenlerini kendi milli üretimi için işletir ve zenginliklerini herkesten çok keşfetmeye çalışır.
• Hırsızlık, yalancılık, yüze gülme ve tembellik en büyük düşmanımız, körü körüne bağlanmaktan uzak dinsel sağlamlık her şeyde temelimizdir. Her zaman yenilikleri severek alırız. Türk halkı kutsalına, topraklarına, kişiliklerine ve mallarına karşı yapılan düşman propagandalarından nefret eder. Bunlarla mücadeleyi görev kabul eder.
• Türkler, öğrenin ve bilim aşığıdır. Türk her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir, fakat her şeyden önce memleketin malıdır. Öğrenime verdiği kutsallıktan dolayı Kandil Günü’nü aynı zamanda Kitap Bayramı olarak kutlar.
• Savaşlar yüzünden azalan nüfusun artması ile beraber sağlımızın, yaşantımızın korunması önceliğimizdir. Türk; mikroptan, pis havadan, salgından ve pislikten çekinir. Bol ve temiz havayı, bol güneşi ve temizliği sever. Ata mirası olan binicilik, nişancılık, avcılık, denizcilik gibi beden eğitiminin yapılmasına önem verir.
• Türk, dinine, milliyetine, toprağına, hayatına ve kuruluşlarına düşman olmayan milletlere her zaman dosttur. Yabancı sermayeye karşı düşman değildir. Ancak kendi ülkesinde kendi diline ve kanunlarına uymayan kuruluşlarla ilişki kurmaz. Türk, bilim ve sanat yenilikleri nerede olursa olsun direkt olarak bunları alır ve ilişkilerde aracı istemez.
• Türk, açık alın ve serbestçe çalışmayı sever, işlerinde tekelcilik istemez.
• Türkler, hangi sınıf ve meslekte olurlarsa olsunlar, birbirlerini severler. El ele vererek, ülkelerini ve birbirlerini tanımak, anlaşmak için geziler ve toplantılar yaparlar.
• Türk kadını ve öğretmeni, çocukları Ekonomik Ant’a göre yetiştirir.

Kongrede Alınan Misak-ı İktisadi Kararlarının Amacı Nedir?

Misak-ı İktisadi kararları, Türk milletinin, kendi kaynak ve yeterlilikleri ile milli ekonomisini ortaya koyma amacını taşır.

İzmir İktisat Kongresi Nerede Yapıldı?

Kongreye katılacak olan delege sayısının yaklaşık olarak iki bin kişi kadar olacağı tahmin ediliyordu. İzmir Belediyesi’de delegeler için yerler hazırlatmıştı. Kongre için önce, İzmir Karataş’taki İttihat ve Terakki Okul binasını uygun bulan Mahmut Esat Bey sonra bu görüşünden vazgeçmiştir.

Bunun üzerine Osmanlı Bankası’nın Kordon’daki depoları olan Hamparsomyan’ın mağazaları kongre merkezi olarak hazırlandı. Burada bir de İktisat Sergisi açıldı.

İzmir İktisat Kongresi Sonrası Kurulan Bankalar

Türkiye İktisat Kongresi’nin ardından, hükümet ilk ulusal ticaret bankamız olan Türkiye İş Bankası’nın 1924’te. faaliyete geçmesini sağlamıştır. Ardından sanayi alanında kredi sağlamak üzere 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.

İzmir İktisat Kongresi’nde Kabul Edilen Ekonomik Model

Kongrede ülkenin ihtiyacına uygun ekonomik model izlenme zorunluluğu olduğu açıklanmıştır. Ekonomik kalkınmanın kısmen devlet ve kısmen de özel girişim tarafından gerçekleştirileceği belirtilmiştir.

Örneğin büyük kredi ve sanayi kurumlarını devletin idare edeceği açıklanmıştır. Ekonominin sahip oldukları ve olmadıkları belirlenmiştir. Ekonomik hedefler belirlenmiş ve karma ekonomik modelin temelleri atılmıştır.

Bu açıklamalardan batıya paralel bir ekonomik uygulamanın tercih edileceği anlaşılmaktadır. Aynı zamanda batılı ülkelere güven verme amacını da taşımaktadır.

Arkadaşlar! Bundan sonra pek önemli zaferlere kavuşacağız. Fakat bu zafer süngü zaferleri değil, ekonomi, bilim ve kültür olacaktır. Mustafa Kemal Atatürk

İzmir İktisat Kongresi Önemi

Kongrenin en önemli yeniliklerinden birisi işçi kadın üyelerinde kongrede yer almasıdır. Ekonomi ile ilgili her gruptan temsilci bu kongrede konuşmuştur. İzmir İktisat Kongresi, Büyük Taaruz’un Türkiye’nin ekonomik hayattaki devamdır.

Barış antlaşmasının özellikle kapitülasyonlar hakkındaki karşı önerilerin, Türkiye tarafından kabul edilmediği dönemde yapılmıştır. Ulusal egemenliğin ekonomik egemenlikle sağlamlaştırılacağı belirtilmiştir. Yeni Türk devletinin ekonomik politikası İzmir İktisat Kongresi’nde kararlaştırılmıştır.

Türk milletinin kendi kaynak ve yeterliliklerini kullanarak, milli ekonomisini kurma kararı alınmıştır. Ekonomik bağımsızlığımızın ön plana çıkarılması açısından İzmir İktisat Kongresi oldukça önemlidir.

İzmir İktisat Kongresinde, ilk defa Milli devlet, Milli iktisat, Milli toplum, Milli hukuk düzenlerinin o günün şartlarına uyularak oluşturulması gereğine işaret edilmiştir. Dönemin şartları gereği olarak devletin de ekonomik hayatta yer almasına işaret edilmiştir. Fakat, faşizm ve nazizme, sadece liberalizme, sosyalizm ve komünizme itibar edilmemiştir.

İzmir İktisat Kongresi Sonuçları

İzmir İktisat Kongresi, Türkiye Cumhuriyeti’nin ileride yol alacağı her konuyu ele almaya çalışmıştır. Tüm sosyal grupların birlikte kollektif hareket etmeleri istenilmiştir. Bütün grupların görüşleri, istekleri ve talepleri göz önüne alınmıştır.

Kongre, savaş sonrası ekonomik özgürlüğümüzü elde etmemizi istemeyenlerin bunu açık bir şekilde ifade ettikleri dönemde gerçekleşmiştir. İzmir İktisat Kongresi ile Cumhuriyet rejiminin İktisat temelleri atılmıştır.

Türk İktisat Kongresi, Türkiye Cumhuriyetini iktisat temellerine oturtturmuştur. Ulusal kurtuluşumuzun sonrasında İktisat ve Fen savaşlarında da bizi ileriye taşımayı amaç edinmiştir.

Atatürk’ün Cumhuriyet ilan edilmeden önce, bu kongre nedeniyle yaptığı açıklamada, ekonomik konulara ne kadar çok önem verdiğini görmek mümkündür.

Kılıç kullanan kol yorulur, nihayet kılıcı kınına koyar… Lakin sapan kullanan kol, gün geçtikçe daha çok kuvvetlenir ve daha çok toprağa sahip olur. Mustafa Kemal Atatürk

Yeni Türk Devleti yokluk içinde bulunduğu dönemde, öz kaynaklarını, kendi emeği ile, iktisadi büyüme ve kalkınma hamlesine yönelmiştir. Elbette ki, İzmir İktisat Kongresi’nde alınan tüm kararlar başarılı şekilde uygulanamamıştır.

Bunun en önemli nedeni, Atatürk’ün iktisadi konuları hayata geçirmeye ömrünün yetmemesi ve İkinci Dünya Savaşıdır. Ne olursa olsun, tüm dünyanın hayranlığını kazanan Kamu İktisadi Teşebbüslerinin temelleri atılmıştır.

Kısacası, İzmir İktisat Kongresi, sözünde saklı ilkeler açısından, Türk ulusunun dünü, bugünü, aynı zamanda yarınıdır.

• İzmir İktisat Kongresi – Vikipedi
• Türkiye Cumhuriyeti – Mahmut GOLOĞLU
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Cilt 1 / 2 – Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı 
• Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler – Afet İNAN
• İzmir İktisat Kongresi Görüşler ve Değerlendirmeler – Prof. Dr. Zeki HAFIZOĞULLARI