Rus Japon Savaşı ile Uzakdoğu’da Değişen Dengeler

Rus Japon Savaşı, Japonya’nın Rusya’yı Uzak Doğu politikasından vazgeçirmek zorunda bıraktığı askeri çatışmadır.

Bu savaşı, Çin’in parçalanmasının Japonya’da meydana getirdiği tepkinin, dolaylı bir ifadesi olarak kabul etmek mümkündür. Çünkü Japonya, Çin’i yenilgiye uğrattığı halde, Liaotung gibi önemli bir bölge Japonya’nın elinden alınmıştı.

Buna karşılık Avrupa devletleri, bundan sonra Çin’in üzerine oturmuşlardır. Japonya bu yapılanları hiç unutmadı. Özellikle, Avrupa devletlerini kışkırtan ve Mançurya’ya el atmaya başlayan Rusya’ya karşı kızgınlığı hiç geçmedi.

Japonya, Shimonoseki Barışı’ndan itibaren, Rusya’ya karşı başlatacağı bir intikam savaşı için hazırlıklara başlamıştı. Doğal olarak, Rusya’ya karşı sadece askeri hazırlık yeterli olmazdı. Japonya’nın başka bir ülkenin diplomatik desteğini de sahip olması gerekirdi.

Rus Japon Savaşı’ndan Önce Japonya’nın Durumu

Yüzyıllar boyunca dış dünyaya kapalı bir şekilde yaşayan Japonya, Amerika’nın etkisi ile 1850’li yıllarda Batı’ya açıldı. Limanları aracılığıyla Japonya’yı açık pazar konumuna getiren ABD’yi diğer sömürgeci ülkeler takip etti.

Batılı ülkelerin sürekli sömürüsüne maruz kalan Japonlar, buna hızlı bir şekilde tepki gösterdiler. Avrupalılar tarafından sömürge durumunda kalmamak için onların metotlarını kabul edip hızlı bir gelişim gösterdiler.

İmparator Meiji ile başlayan yenileşme süreciyle birlikte Japonya, kısa bir sürede Asya’nın güçlü bir ülkesi durumuna geldi. Sadece ekonomik olarak değil, askeri alanda da gelişim gösteren Japonlar, zamanla kapitülasyonları gevşetmeyi başardı.

Sonuç olarak Avrupalıların sömürge amacıyla Japonya’ya yöneldiği bir anda, Uzakdoğu’nun bir aktörü olarak karşılarına çıkmış oluyordu. Avrupalılar gibi hareket etmeyi öğrenen Japonya, sömürge yarışında ilk olarak Kore’yi hedef olarak seçiyordu.

Japon-Çin Savaşı (Shimonoseki Antlaşması)

Çin’in baskısı altında olan Kore’yi sömürme yarışı; Çin, Rusya, Japonya ve İngiltere arasında gerilime sebebiyet verdi. Bu ülkelerin hiçbiri Kore’yi diğer ülkelere kaptırmak istemiyordu. Japonlar, Kore’de meydana gelen isyana Çin’in müdahale etmesi bahane ederek buraya asker çıkardı.

Japonya’nın bu askeri müdahalesi Japon-Çin savaşının yaşanmasına neden oldu. Tarafların arasında yapılan savaş çok kısa sürdü. Doğu’nun yeni aktörü Japonya ne kadar kuvvetli olduğunu bir çok yerde Çin kuvvetlerini mağlup ederek ispatladı.

Savaşın Çin adına kötü gitmesinden dolayı arabuluculuk görevini üstlenen ABD iki ülke arasında 1895’te Shimonoseki Antlaşması’nın imzalanmasını sağladı. Bu antlaşma ile Japonya bölgesinde büyük kazanımlar elde etti.

Japonya’nın Kazanımlarına Rusların Tepkisi

Rusya Japonya’nın Shimonoseki Antlaşması ile elde ettiği kazanımlara en sert tepki gösteren ülke oldu. Uzakdoğu’dan sıcak denizlere ulaşmak isteyen Ruslar, Mançurya ve Çin’de güçlü olmak istiyorlardı. 

Bu bölgeden ekonomik kazanç elde etmek için kuvvetli yatırımlar yapıyorlardı. Bundan dolayı Almanya ve Fransa’nın da yardımıyla Japonya’nın Liao-tung yarımadasını boşaltmasını istediler.

Her ne kadar İngilizler, Rusya’ya karşı Japonya’yı destekleseler de üç büyük devleti karşısına alamayan Japonya, bu bölgeden çekilmek zorunda kaldı. Rusya elde ettiği diplomatik zaferden sonra Çin ve Kore üzerindeki etkisini arttırmakla uğraşırken, Japonlar olası bir savaş için İngiltere’nin desteğini sağlamaya çalışıyordu. 

Avrupa devletleri Japonya’yı Asya kıtasından uzaklaştırmakla Çin üzerindeki ağır bir tehditi ortadan kaldırmış oluyorlardı. Bu devletler Çin’i paylaşmak isteyen Japonya’yı bölgeden uzaklaştırmak ve kendilerine pastadan daha fazla pay sağlamaya çalışmaktı.

Şüphesiz bu devletlerin başında Rusya geliyordu. Bu nedenle Rusya 1896 yılında Çin ile gizli bir ittifak antlaşması imzaladı. Bu ittifak antlaşmasına Doğu Çin Demiryolu üzerindeki imtiyaz da dahildi. Doğu Çin Demiryolu projesi ile Rusya, Mançurya’ya girmiş oluyordu.

Rusya bu kadarla yetinmeyip 1897’de Port Arthur limanına asker göndererek burayı işgal etti. 27 Mart 1897’de Çin ile yaptığı Pekin Antlaşması ile de Port Arthur ve onun doğusunda bulunan Dalny limanını 25 yıl süre ile Çin’den kiraladı.

Böylece Mançurya’daki demiryolu imtiyazını buraya kadar uzatma imkanına sahip oldu. Bu girişimlerin hepsi bir anda Uzakdoğu’daki dengelerinin Ruslar lehine değişmesine neden oldu.

Avrupalıların Çin’i Paylaşması (Break up of China)

Rusya’dan sonra, Çin’i sömürme kervanına Almanya, Fransa ve İngiltere’de katıldı. Almanlar doğudaki Shandong yarımadasında, Fransızlar da Güney Çin ile ilgileniyorlardı. Bu üç devlet adeta Çin’i kendi aralarında parçalamışlar; kiralama yöntemiyle bir çok imtiyaz ve pazar alanına sahip olmuşlardı.

Almanya, Rusya ve Fransa’nın Çin’de kazanmış oldukları bu imtiyazlar, İngiltere’yi telaşa sevk etti. İngiltere hükümeti gelişmelere dahil olup Çin üzerinde baskı kurunca Rusya’ya karşı denge unsuru olması bakımından Çin, büyük bir bölgesini de İngiltere’ye kiralamak durumunda kaldı.

Bu gelişmelerle beraber “Break up of China” gerçekleşmiş ve Çin dört ana unsura bölünmüş oldu. Avrupa devletlerinin Çin’i bu şekilde nüfuz alanlarına bölmelerine, Çin’i paylaşmalarına, “Çin’in Parçalanması” denildi.

Çin Halkının Tepkisi (Boxer Ayaklanması)

Çin’in parçalanmasına en büyük tepkiyi Çin halkı gösterdi. Çin’in bu şekilde Avrupa’nın yoğun sömürüsüne maruz kalması ve parçalanması Çin halkı üzerinde tepki uyandırmaktan geri kalmadı. İmparatoriçe Tz’u Hsi’nin liderlik ettiği Boxer Ayaklanması patlak verdi.

Pekin’de yabancılara yapılanlar, Çin’in diğer şehirlerine de yayıldı. Bu durum karşısında devletler Çin’e askeri müdahaleye karar verdiler. İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya, ABD ve Japonya kuvvetlerinden oluşan koalisyon birliği Pekin’e girip isyanı bastırdı.

İsyanın önlenmesinden sonra Avrupalı devletler bu ayaklanmanın bedelini Çin’e çok ağır şekilde ödettiler. Çin’i ağır bir tazminata mahkum edip, ülkenin pek çok gelir kaynağına da el koydular.

Rus Japon Savaşı Nedenleri (1904-1905)

Rus Japon  Savaşı’nı da, Shimonoseki’den sonra Çin’in Batılı devletler tarafından parçalanmasının Japonya üzerinde meydana getirdiği tepkinin nedeni olduğunu belirtmek mümkündür. Çünkü Japonya, Çin’i yenmiş olduğu halde, Liao-tung  gibi önemli bir bölge Japonya’nın elinden alınmış bulunuyordu.

Buna karşılık Avrupa devletleri, bundan sonra Çin ülkesine yerleşmişlerdir. Japonya bunu durumu hiç unutmadı. Özellikle, Avrupa devletlerini kışkırtan ve sadece Port Arthur deniz üssünü de kurmakla  yetinmeyip Mançurya’ya da el atmaya başlayan Rusya’ya karşı Japonların kızgınlığı geçmedi.

Rusya’nın Uzakdoğu’da Japonya ile savaşa sürüklenmesi, beceriksizliğinin, kendi yeteneklerine aşırı şekilde güvenmenin, bir de Japonlara karşı duyulan nefretin karışımından kaynaklanmıştı.

Rusya, halkın aklını politik sorunlardan uzaklaştıracak, küçük ve zaferlerle bitecek bir savaşa ihtiyaç duyuyor. Rus İçişleri Bakanı Plehve

Çin’e yapılan müdahalenin ardından koalisyon kuvvetlerinin geri çekilmesine rağmen Rusya, Mançurya’daki kuvvetlerini geri çekmemiş ve diplomatik krize neden oldu.

Japonya, Shimonoseki’den itibaren, Rusya’ya karşı başlatacağı Rus Japon savaşının hazırlıklarına başlamıştı. Doğal olarak, Rusya’ya karşı sadece askeri hazırlık yetmezdi. Japonya’nın diplomatik desteğe de ihtiyacı olacaktı.

İngiliz-Japon İttifakı

Japonya’nın Rusya konusundaki endişedi, bir savaş durumunda Rusya’nın başka bir Avrupa devletini de yanına alma ihtimaliydi. Bu nedenle, Japonya da, Rusya’nın karşısına çıkmadan önce bir Avrupa devletini yanına almak istedi.

Çin-Japon Savaşı’na destek vermemekle beraber, Shimonoseki’ye itiraz etmeyen tek devlet İngiltere olmuştu. Rusya’nın Liatung’a yerleşmesi ve Mançurya’dan güneye, Pekin’e yönelmesi ihtimali İngiltere’yi rahatsız ediyordu.

Rusya’ya karşı ortak hareket etme gereksinimi duyan iki devlet, 30 Ocak 1902’de bir ittifak antlaşması imzalayarak Rusya’ya karşı birlikte hareket etme kararı aldılar.

İngiltere bu ittifakı yaparken, Japonya’yı Rusya’nın üzerine kışkırtmış ve Japonya’ya, daha önce olduğu gibi zaferin meyvelerinin elinden alınmayacağını anlatmaya çalışmıştır. Japonlar da uzun süredir düşmanlık besledikleri Ruslara karşı Rus Japon savaşı öncesinde sağlam bir destekçi bulmuş oldular.

Rusya’nın İttifak Arayışları

İngiltere-Japonya ittifakının ilginç bir durumu da, bunun gizli değil resmen açıklanmış olmasıydı. Elbette bu, Rusya’ya bir uyarı idi. Ruslar bu durumu anlamakta gecikmedi ve bir karşılık vermek istedi. Bu karşılık Fransız-Rus ittifakı sayesinde verilebilirdi.

Fakat 1894’te yapılan Rus-Fransa ittifakı Avrupa’ya yönelikti ve bu nedenle Uzakdoğu’yu da 1894 ittifakının kapsamına almak için Fransa’ya başvurdu. Fransa yapılan başvurudan rahatsız olmuştu. Fransızlar, Rusya’nın Uzakdoğu işlerine karışmak istemiyorlardı.

Fakat Rusya’nın istediği ittifak kabul edilmediği takdirde, Rusya gücenir, Fransa, Almanya karşısında Rusya’nın desteğini kaybedebilirdi. Bundan dolayı, Rusya ve Fransa 20 Mart 1902’de aralarında bir deklarasyon imzaladılar.

Rusya, İngiliz-Japon ittifakına ABD’nin de girmesinden korktuğu için Almanya’yı da ittifaka almak istedi. Fakat Almanya, uzak bir bölgede, Japon ve İngiltere gibi iki denizci devletle mücadeleyi göze alamadığından, Rusya ile işbirliği yapmaya yanaşmadı.

Rusya’nın Mançurya’yı Geri Vermeyi Kabul Etmesi

Görüldüğü gibi, Rusya, İngiliz-Japon ittifakına iyi bir karşılık verememişti. Bundan dolayı Mançurya sorununda daha ileri gitmek istemedi. Askerlerini Mançurya’dan kademeli olarak çekmeye başladı.

Bu kararın alınmasında özellikle Rus devlet adamları etkili oldu. Bu kişiler Rusya’nın Uzakdoğu’da çatışmaya girmesinin, Avrupa’daki hareket alanını kısıtlayacağına inanıyorlardı. Özellikle Rus Dışişleri, Rusya için aktif bir Balkan politikası taraftarıydı.

Rus Çarı da başlangıçta bu politikayı benimsedi. 8 Nisan 1902’de Rusya, Çin ile bir anlaşma yaparak, Mançurya’yı altışar aylık periyotlarla, üç aşamada ve 18 ay içinde boşaltmayı kabul etti.

Rusya, Mançurya’yı boşaltma konusundaki birinci aşamayı, 1902 Ekim’inde tamamladı. Fakat hepsi bundan ibaret oldu. İkinci aşamaya hiç geçilmedi. Çünkü Rus Çarı düşüncesini değiştirmişti. Bunda da iki faktör etkili olduğu görüldü. Bu faktörler şunlardı:

• Alman İmparatoru II. Wilhelm’in kışkırtmaları.
• Bezobrazov adlı bir Uzakdoğu maceracısının Çar’ı kandırması.

Rusya’nın Mançurya’yı Boşaltma Kararından Vazgeçmesi

Çar’ı Mançurya konusunda etkileyen ikinci kişi Bezobrazov isminde bir maceracı olmuştu. Saraya etki etmeye çalışan bu kişi, Mançurya ve Kore’nin ekonomik zenginlikleri konusunda Çar’ı ikna etmeyi başardı.

Mançurya ve Kore sınırında bulunan doğal kaynakları işletmek üzere ve Çar’dan iki milyon ruble de alarak, 1903 senesinde Yalu Şirketini kurdu. Ekonomik açıdan başarısız olan Bezobrazov, şirketi batırdı ve iflas etti.

Fakat Rus Japon gerginliğinde bu kişinin büyük payı oldu. Çünkü Veliaht Aleksandr başta olmak üzere birçok kişi, Rusya’nın Mançurya’dan çıkmasına karşı bulunuyordu. Bu kişilerin en başında da, Çar’ın Uzakdoğu valiliğine atadığı Amiral Alexeev geliyordu.

Bütün gelişmeler karşısında Maliye Bakanı Witte istifa etti ve yerine, rakibi Pleve geldi. Pleve, Uzakdoğu konusunda aşırı kanatta yer alıyordu ve ülkede ihtilalci hareketleri durdurmak için, zaferle sonuçlanacak bir savaş arıyordu.

Japonya’nın Rusya ile Uzlaşma Çabaları

Japonya, Rusya’nın Mançurya’dan çekilmeyeceğini anlayınca, uzlaşma yoluna gitmeyi denedi. 1903 Temmuz’unda Rusya’ya bir anlaşma teklif etti. Bu anlaşmanın temeli, Mançurya’nın Rus nüfuz alanın ve Kore’nin de Japonya’nın kontrolünde kalmasıydı. Rusya bu teklife iki cevap vermedi.

3 Ekim 1903’te Rusya’nın verdiği cevap ise, Japonya’yı memnun etmekten oldukça uzaktı. Rusya sekiz maddelik bir teklifte bulundu. Buna göre:

• Mançurya tamamen Rusya’ya bırakılacak.
• Kore bağımsız kalacak.
• Japonya, Kore’nin hiçbir bölgesini askeri amaçla kullanmayacak.
• Kore kıyılarında askeri tesis olmayacak.

Rus Japon görüşmeleri bu şekilde devam edip bir sonuç alınamayınca, Fransa aracılık için harekete geçti. Fakat o da bir sonuç elde edemedi.

Rus Japon Savaşının Başlaması

Petersburg, Japonları ciddiye almamış ve Japonya’nın gerçek gücüne, ordusuna ve silahlarına sırtını çevirmişti. Rusya görüşmeleri uzatmak suretiyle, ilkbaharın gelmesini ve buzların çözülmesiyle beraber donanmasını Japonya’ya karşı harekete geçirmeyi bekliyordu.

Rusya donanmasına 1904 ilkbaharında hazır olması için talimat verdi. 1903 Aralık ayında Japonlar, Rusların hazırlık yaptıklarını ve Port Arthur’daki donanmanın takviyesine çalıştıklarını farketti.

Rusya’nın bu tutumu karşısında, Japonya, Rusya’ya ilkbahara kadar fırsat vermemek adına harekete geçti ve 5 Şubat 1904 tarihinde Rusya ile bütün ilişkilerini kesti.

8 Şubat tarihinde de Port Arthur’daki Japon konsolosu, limandaki Rus donanmasının pozisyonlarını kendi donanmasına bildirdikten sonra şehirden ayrıldı. Aynı gün Japon donanması Port Arthur’a saldırarak, Rus Japon savaşını başlattı.

1905 Rus Japon Savaşı’nı Kim Kazandı

Rus Japon Savaşı, Rusya için bir hezimetler serisi oldu. Japon donanması, Vladivostok ile Port Arthur arasındaki deniz bölgesini hemen kontrolü altına aldı. Port Arthur baskınından sonra Japonya, Liao-tung sahillerine 25.000 kişilik bir askeri kuvvet çıkarttı.

Mayıs 1904 başında Kore’ye gönderilen diğer bir Japon ordusu da Yalu savaşını kazandıktan sonra Mançurya’ya girmeye başladı. Kuropatkin komutasındaki Rus ordusu da geri çekilmek zorunda kaldı.

Kuropatkin, yeteri kadar  takviye aldıktan sonra, Port Arthur’u geri almak için Japonlara karşı saldırıya geçti. Fakat 9-12 Ekim 1904 günlerinde yapılan Cha-Ho savaşını Japonlar kazandılar ve Rusları Mukden’e doğru ittiler. 2 Ocak 1905’te Port Arthur, 30.000 kişilik garnizonu ile teslim oldu.

Ruslar Mançurya’daki kuvvetlerini tekrar takviye ettiler. Rusların 377, Japonların 263 tabur askeri bulunuyordu. Buna rağmen Japonlar, büyük cesaretle, Mukden güneyinde Rus savunma hattına doğru saldırıya geçti. Japonya, Rus savunmasını geçememekle birlikte, Rusya 7 Mart’tan itibaren geri çekilmeye başladı.

Bu savaşta Japonların galip gelmesinde denizlere egemen olması büyük rol oynadı. Özellikle Port Arthur baskını ile Japonya, Rusya’yı büyük bir güçten mahrum bırakmıştı. Bundan dolayı Rusya, Baltık donanmasını Uzakdoğu’ya göndermeye karar verdi.

Baltık donanması 8 aylık yorucu bir yolculuktan sonra Çin’in kuzey kıyılarına ulaştı. Baltık donanması Çin kıyılarına ulaştığında, mürettebat yorgun ve gemiler tamire gereksinim duyuyordu. Buna karşılık, Amiral Togo komutasındaki Japon donanması da Tsushima Boğazı’nda Rusları bekliyordu.

Amiral Togo, 27 Mayıs 1905’te, ani bir saldırı ile 37 Rus gemisinden 19’unu batırdı ve beş gemiyi de esir aldı. Rusya’nın artık yapacağı çok fazla bir şey kalmamıştı. Rusya’nın kara ordusu bakımından sıkıntısı bulunmuyordu.

Fakat halkın savaşa olan tepkisi ve ihtilalci hareketler, Rusya’ya savaşa devam şansı vermedi. Bununla beraber, Japonya da kesin zafer elde ettikten sonra Rus Japon savaşının daha fazla uzamasını istemedi.

Rus Japon Savaşı Sonuçları (Portsmouth Antlaşması)

Tarih kitaplarına Tsushima Muharebesi olarak geçen savaşın sonunda galip gelen taraf Japon donanması olmuştu.

Çar II. Nikolay’ın son umutları da böylelikle tükendi. Ard arda gelen mağlubiyetler, ihtilalcilerin çalışmaları ve halkın Rus Japon savaşına olan tepkisi, Çar’ı bu ağır hezimeti kabullenmeye mecbur bıraktı.

Rus Japon Savaşı ve sonrasında olanlar, Rusya’yı ülke içinde zayıflatırken, uluslararası ortamda da zayıf bir duruma getirmişti.

ABD Başkanı Roosevelt arabuluculuğunda masaya oturan taraflar, 5 Eylül 1905’te Portsmouth Antlaşmasını imzaladılar. Bu barış ile:

• Japonya Kore’de tam bir hareket serbestisi kazanıyordu.
• Rusya, Sahalin Adası’nın güney yarısını Japonya’ya bırakıyordu.
• Rusya, Liao-tung Yarımadası ile Mançurya’da sahip bulunduğu bütün imtiyazları Japonya’ya devrediyordu.
• Japonya Port Arthur’u kiralıyor ve Güney Mançurya demiryollarını yapma ve işletme imtiyazını elde ediyordu.
• Rusya, Mançurya’nın kuzeyini elinde tutmaya devam edecekti.
• Rus Japon Savaşı ile bir Asya ülkesi modern çağda ilk kez bir Avrupa devletini yenilgiye uğratmıştır.

• Rus-Japon Savaşı – Vikipedi
• Barışa Son Veren Savaş – Margaret MacMilan
• 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914) – Prof. Dr. Fahir Armaoğlu