Havza Genelgesi: Özgürlük İçin Atılan İlk Adım

Havza Genelgesi, 28 Mayıs 1919’da Milli Mücadele döneminde yayınlanan ilk genelgedir. Bu genelge ile halkın işgallere tepki göstermesi sağlanmış ve milli bilinç ortaya çıkarılmıştır. 25 Mayıs’tan 12 Haziran’a kadar Havza‘da bulunan Mustafa Kemal Paşa, bu dönemde hareket tarzını belirlemiştir.

Havza günleri Mustafa Kemal Paşa’nın başladığı büyük yolculukta önemli bir duraktır. Halk ile ilk defa yakından temasa geçmesi burada gerçekleşmiştir. Anadolu ile kurulacak olan ilişkileri açısından Havza çok önemlidir.

İstanbul hükümetine güvenmediğini Mustafa Kemal Paşa ilk defa Havza’da ilan etmiştir. Milleti bekleyen tehlikeleri açıklamış, halkı harekete geçmeye davet etmiştir.

Havza Rum çetelerinin en çok görüldüğü yerlerden bölgelerden birisiydi. Halk Rum çetelerinin tecavüzleri karşısında tedirgindi. Mustafa Kemal Paşa şehrin ileri gelenlerini yanına çağırmış, düşmanın amacının Türk halkını ölüme yollamak olduğunu belirtmiştir.

Toplantı sonucunda direniş kararı alınmış buna temel oluşturmak üzere Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin şubesi açılmıştır. Şehir merkezinde vatandaşların katılımı ile bir miting düzenlenmiş, ülkenin kurtarılması için silaha sarılmanın gerekleri üzerinde durulmuştur.

Havza Genelgesi Tarihi

Mustafa Kemal Paşa Havza’ya 25 Mayıs 1919 tarihinde geçmiştir. Havza’ya geldikten sonra şehrin ileri gelenlerini Müfettişlik binasında kabul etmiştir. Burada, memleketin genel durumunu ve düşmanların niyetlerini açıklayan bir konuşma yapmıştır. Ve hemen halkın harekete geçmesini istemiştir.

Mustafa Kemal Paşa, 28 Mayıs 1919‘da valilere ve kolordulara Havza Genelgesi’ni göndermiştir.

Havza Genelgesi Kısaca

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasının ardından, Samsun ve çevresinde düzen bozulmuştur. Mustafa Kemal Paşa bölgedeki karışıklığı önlemek üzere, İstanbul hükümeti tarafından, 9. Ordu Müfettişliği görevine atanmıştır.

9. Ordu Müfettişi görevi ile Samsun’a gönderilen Mustafa KemalPaşa, burada Rum çetelerinin sebep olduğu huzursuzluğu gidermek konusunda yerel yetkililerle temaslarda bulunmuştu.

Anadolu’daki kumandanlıklar ve valilerle de haberleşen Mustafa Kemal Paşa, onları Milli Mücadele etrafında toplamaya çalışmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın planı, Milli Mücadele için birlik ve beraberliğin sağlanması ve teşkilatlanmanın tamamlanmasıydı.

İstanbul’a gönderdiği telgrafında Mustafa Kemal Paşa, İngilizlerin Samsun’u yerel idarecilere haber vermeden işgal ettiğini, bu durumun devletin gücünü kesintiye uğrattığını, İngilizlerin Rumlarla işbirliği içinde olduğunu bildirmekteydi.

Samsun’dan Havza’ya geçen Mustafa Kemal Paşa, etrafındakilere ümitsizliğe kapılmamalarını, ülkenin kurtulacağına inanmalarını aşılamıştır.

Milli Mücadele’de ilk milli tepki olan Havza Genelgesi’ni yayımlayan Mustafa Kemal Paşa, genelge ile işgallere karşı ilk defa isyan ediyordu.
Havza Genelgesi ile Mustafa Kemal Paşa’nın iletmek istediği mesajlar şunlardı:

• Milli örgütlerin kurulması gerektiği.
• Haksız yapılan işgallere karşı mitingler düzenlenmesi.
• İstanbul hükümeti ile İtilaf Devletlerine telgraflar çekilmesi.
• İşgal gerekçesi olan Hristiyan halkın güvenliğinin sağlanması.
• Milli bilincin uyandırılması.

Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’dan beri gizlediği amacına ulaşma konusunda önemli bir aşamayı geride bırakmıştı.

Erzurum Kongresi ile Sivas Kongreleri öncesinde Mustafa Kemal Paşa’nın bu faaliyetleri Milli Mücadele’yi tek elden yönetmede en önemli etkenlerinden biri olmuştur.

Havza Genelgesinin Amacı

Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıktıktan sonra bölgedeki İngilizlerden cesaret alan Rum çetelerinin faaliyetlerinden dolayı bulunduğu yeri daha güvenli bir yere taşımak istemiştir. Bundan dolayı Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs 1919’da Havza’ya geçmiştir. 

Havza’ya geçtikten sonra şehrin ileri gelenlerini kabul eden Mustafa Kemal Paşa, ülkenin genel durumunu ve işgalcilerin amaçlarını açıklamıştır. Daha sonra, gelecekle ilgili ümidini belirterek bu konuda harekete geçilmesini tavsiye etmiştir.

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin önderliğinde şehir merkezinde vatandaşların katılımı ile büyük bir miting düzenlenmiş ve vatanın kurtuluşu için silahlı direnişe geçilmesi konusunda fikir birliğine varılmıştır.

İzmir’in Yunanlar tarafından işgal edilmesine yeterli tepkiyi göstermeyen İstanbul Hükümeti işgalcilerin insafına sığınmaktan başka çare bulamamıştır. İlk olarak İzmir’in, ardından Manisa ve Aydın’ın işgali ile başlayan Yunan ilerleyişine herhangi bir tepki ve şikayet gösterilmemiştir.

Mustafa Kemal Paşa Havza’ya geldiğinde verdiği emirlerle, halkın öncelikle işgaller karşısında uyarılması ve bilinçlendirilmesi düşüncesiyle Anadolu’nun her tarafından mitingler tertip edilmesini amaçlamıştır.

Havza’dan 28 Mayıs 1919 tarihinde valilere, bağımsız mutasarrıflıklara ve ordu komutanlarına gönderdiği genelge ile İzmir’in ve arkasından diğer illerin işgale uğramasının tehlikeyi daha açık olarak işaret etttiğini bildirmiştir.

İşgallere karşı sürekli ve canlı tepkilerin gösterilmesi gerektiğini mitinglerin yapılmasını, gerekli yerlere telgraflar çekilmesini, hep birlikte hareket edilmesini istemiştir.

Geçenlerde de bir kaç kez söyledim. Bizi öldürmek değil, diri diri toprağa sokmak istiyorlar. Şimdi çukurun kenarındayız. Son bir cüret belki bizi kurtarabilir. Zaten geri dönmek imkanıda yoktur. Mustafa Kemal Atatürk

Havza Genelgesi Ne Zaman Yayınlandı?

Yapılan işgaller karşısında Mustafa Kemal Paşa, 28 Mayıs 1919 tarihinde valilere, bağımsız mutasarrıflıklara ve komutanlıklara genelge göndermiştir. Gönderilen genelgede, İzmir’in ve ardından Aydın ile Manisa’nın işgale uğramasının gelecekteki tehlikeyi daha açık olarak ortaya çıkardığını bildirmiştir.

İşgallere karşı tepki gösterilmesi için mitingler yapılmasını, İstanbul Hükümeti başta olmak üzere yabancılara ve diğer gerekli yerlere telgraflar çekilmesini, birlik ve beraberlik içinde hareket edilmesini tavsiye etmiştir.

Mustafa Kemal Paşa’nın bu talimatı üzerine her yerde gösteri toplantıları yapılmaya başlanmıştır. Bazı bölgelerde işgalciler tarafından engellemelere rağmen, Türk halkı Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye cemiyetlerinin yönlendirmeleriyle işgalleri protesto mitinglerini büyük katılımlarla gerçekleştirmiştir.

29-31 Mayıs 1919 tarihlerinde ülkenin pek çok yerinde işgalleri protesto mitingleri gerçekleştirilmiştir.

Havza’da Halk İle Yapılan Temaslar

Mustafa Kemal Paşa, 29 Mayıs 1919 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı’na gönderdiği şifre telgrafta, yapılan mitinglerin işgalcilerin Türk milletini onuruna ve meşru haklarına saldırmalarından kaynaklandığını belirtiyordu.

Ayrıca bu heyecanın vatanın en uzak noktasını kapsayacak şekilde genişlediğini, hükümet memurları ile askerlerin şimdilik tamamen tarafsız kaldıklarını ve güçlerini koruduklarını bildirerek İstanbul’dan gelebilecek tepkileri azaltmaya çalışıyordu.

Diğer yandan Mustafa Kemal Paşa, 30 Mayıs 1919 tarihinde Havza’da şehrin önde gelenleri ve vatandaşların katılımıyla işgallere karşı büyük bir protesto mitingi düzenlemiştir. Mitingden sonra her türlü saldırının silahla önlenmesi için yemin edilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, 3 Haziran 1919’da müfettişlik bölgesindeki komutanlar ile valiliklere gönderdiği telgrafta, Paris’te toplanacak barış konferansına gidecek heyetle ilgili olarak, milli vicdanın isteğine uygun kararlar alınmasının gerekliliğini bildirmiştir.

Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin Türk milletinin haklarının korunması yolunda hemen harekete geçmesi gerektiğini de ifade etmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın emirleri doğrultusunda Havza mitingi ikinci defa 6 Haziran 1919, Cuma günü yapılmıştır.

Miting öncesi Cuma namazı için hutbeye çıkan Sıtkı Hoca halkı çoşturmak ve ülkenin içinde bulunduğu durumu halka anlatmak için çoşkulu ifadeler kullanmıştır.

Mustafa Kemal Paşa’nın talimatları ile Havza’da yapılan bu iki miting ile, Türk Milleti’ne vatanın tehlikede olduğunu, ama zaferi mutlaka kazanacaklarını ifade etmek istemiştir. Ayrıca ordu ve yerel idarelerin işbirliği ile Türk Milleti’nin Milli Mücadele yolunda harekete geçebileceğini göstermiştir.

Mustafa Kemal Paşa, 25 Mayıs 1919-12 Haziran 1919 tarihleri arasında toplam 19 gün Havza’da kalmıştır. Bu süre içinde müfettişlik bölgesinde bulunan halkın işgallere karşı uyarılması konusunda önemli adımlar atılmıştır.

Havza Genelgesi Kararları

Bu dönemde Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’daki düşüncelerini sistemleştirmiş, Milli Mücadele hareketinin stratejisini belirlemiştir. Buna göre, dört önemli hareket tarzı geliştirmiştir. Bunlar sırasıyla belirtmek gerekirse:

• Milli varlığa yapılan saldırılara karşı milletin aydınlatılması ve harekete geçmesinin sağlanması. Bu amaçla yapılan işgallere karşı mitingler düzenlenmesi, yabancı devletlere protesto telgrafları çekilemesi.
• Ordunun ulusal harekete olan desteğinin sağlanması ve bunun devamlı olması, bu amaçla ordu üyelerinin teşvikiyle mitingler düzenlenmesi.
• Yurdun işgaline tepki olarak kurulmuş olan milli cemiyetlerin ortak amaç etrafında birleşmesi ve milli mücadele hareketinin bütün haline gelmesi.
• Milli iradenin her bakımdan egemen kılınması ve her gücün üzerinde bir güç olarak benimsenmesi. İstanbul’un Anadolu’ya hakim olmak yerine tabi olmasının sağlanması.

Havza Genelgesi’nin Önemi

25 Mayıs’tan 12 Haziran’a kadar Havza’da kalan Mustafa Kemal Paşa, bu süre içerisinde ülkenin her tarafında “Milli Teşkilatların” kurulması gerektiğini tamimlerle askeri ve sivil idareye bildirmiştir.

29 Mayıs 1919 tarihli telgrafında Türk Milleti’nin içinde bulunduğu durumu ve işgaller karşısında alınması gereken önlemleri ilk defa açıklamıştır.

• Ülkenin tamamında milli örgütlerin kurulması gerekliliği asker ve sivil idare yetkililerine ilk defa Havza Genelgesi ile bildirildi.
• Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya çıkışından itibaren ilk defa Havza’da onun talimatı ile İzmir’in işgali protesto edilmiştir.
• Havza’da “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. (18 Mayıs 1919’dan itibaren Havza’da Redd-i İlhak Cemiyeti de bulunuyordu).
• Milli ve siyasal bağımsızlığın ancak milletin ancak ortak savunması ile mümkün olacağı bildirildi.
• Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın ilk mitingi 30 Mayıs 1919 Cuma günü Havza’da gerçekleşti.
• Mustafa Kemal Paşa’nın teşkilatlanmaya gittiği ve birçok Türk subayının Anadolu içlerine çekildikleri İngiliz raporlarına yansıdı.
• Havza Genelgesi sonunda Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a geri çağırılmıştır.
• Havza Genelgesi ve ardından kurulan milli teşkilatlar ülke genelinde elektrik ağı gibi genişlemiştir.

Havza Genelgesi Sonuçları

9. Ordu Müfettişi olarak Samsun’a giden Mustafa Kemal Paşa, bölgedeki durumu tüm açıklığı ile İstanbul Hükümeti’ne bildirmişti. Samsun’un işgale müsait bir bölge olması nedeni ile daha iç bölgelere geçmeyi gerekli gören Mustafa Kemal Paşa, Havza’ya geçmiştir.

Havza’da bulunduğu dönemde vatanı kurtarmak için planlamış olduğu programı açıklama zamanının geldiğini düşünmüş ve bunu belirtmekten kaçınmamıştır. Milletin kurtuluşu için sonuna kadar mücadele edeceğini Samsun ve Havza’daki muhataplarına söylemiştir.

Havza Genelgesi’nde sonra İstanbul’a geri çağırılan Mustafa Kemal Paşa’nın planı, elinden geldiği kadar zaman kazanmak ve iç bölgelere doğru geçmek olmuştur. Bu dönemde güvendiği arkadaşları ile haberleşmeye devam edecektir.

Mustafa Kemal Paşa’nın Havza’da, ülke genelinde Müdafaa-i Hukuk Teşkilatlarının kurulması çalışmaları, Müdafaa-i Hukuk teşkilatlarının kurulmasında etkili olmuştur. Erzurum ve Sivas kongrelerinin toplanması sonucunda ise, vatanın kurtulması için ana prensipler, kongre kararları ilke olarak kabul edilmiştir.