Ankara Antlaşması ve TBMM’nin Diplomasi Zaferi

Ankara Antlaşması, 20 Ekim 1921’de Sakarya zaferinin ardından, Ankara Hükümeti ile Fransa arasında imzalanan antlaşmadır.

1921 Ankara Antlaşması Nedir?

30 Ekim 1918 Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Fransız kuvvetleri Güney Anadolu’nun bir bölümünü, Ermenilerin de yardımı ile işgal etmişti. Ancak, bölgedeki yerel kuvvetlerin işgallere karşı direnç göstermesi sonucunda Fransa’nın durumu sarsılmıştı.

Diğer yandan, müttefiklerle Almanya konusunda yaşanan sorunlar, Fransa kamuoyunda savaşa karşı olanların seslerini yükseltmeleri sonucunda, Fransız Hükümeti bunları dikkate almıştır. Fransa Anadolu’da artık varlığını ve gücünü kanıtlayan Ankara Hükümeti ile uzlaşmak istemiş ve temaslara başlamıştır.

Ankara ile Fransa arasında 23 Mayıs 1920’de kararlaştırılan 20 günlük ateşkes anlaşması, 30 Mayıs 1920’de yürürlüğe girecektir. Her ne kadar ateşkes yapılmışsa da, Fransızlar anlaşmayı bozarak 10 Haziran 1920’de Ereğli’yi bombalayacaktır.

Ancak, Sakarya Savaşı’nın kazanılması üzerine, Fransa Hükümeti, Ankara Hükümeti ile bir anlaşma yapmaya karar vermiş ve Senato Başkanı Franklin Bouillon’u Ankara’ya yollamıştır. Franklin Bouillon ile Mustafa Kemal Paşa, Fevzi Paşa ve Yusuf Kemal Tengirşek Bey arasında görüşmeler 13 Haziran’da başlamıştır.

Fransızların 1920 ortalarında Ankara Hükümeti ateşkes anlaşması yapmaları, Mart 1921’de de Bekir Sami Bey’in Londra Konferansı’nda Fransızlarla bir anlaşmaya varması ile süreç devam etmiştir.

Ankara Hükümeti Bekir Sami Bey’in yapmış Londra Konferansı’nda yapmış olduğu anlaşmayı onaylamamış olsa da, bu durum Ankara Hükümeti’nin fiilen tanınması demektir. 20 Ekim 1921 Ankara Antlaşması ise fiili olan durumu hukuksak boyuta taşıyacaktır.

Fransa’nın Ankara Hükümeti ile Yakınlaşma Nedenleri

• Savaş boyunca acı çeken, aç kalan Fransız halkının bir an önce yeniden kendi iç gündemine dönmek istemesi.
• İngiltere ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanması aşamasında pay alma taleplerinde yaşanan anlaşmazlıklar.
• Fransa’da ekonomik sıkıntılara rağmen, denizaşırı operasyonlarda hiçbir kazanım elde edilmeden harcanan paraların ülke içinde tepkilere neden olması.
• Yunanistan’da müttefikleri Venizelos’un iktidardan düşmesi ve Alman yanlısı Konstantin’in yeniden tahta çıkması sonucu ittifak içinde kırılma yaşanması.
• Fransızların Osmanlı Devleti’nde sahip olduğu bütün ticari avantajların Birinci Dünya Savaşı ile İngiltere’nin eline geçmesi.
• Dünya savaşı sonunda İngilizlerin Ortadoğu’da hakim duruma gelerek, Fransa’nın küçük ortak olarak görülmesi.
• İngilizlerin Irak’ın zenginliklerini elinde tutarken daha önce kısa sürede olsa işgal ettiği ve zorluklarını hemen anladığı Kilikya bölgesini Fransızlara bırakarak, onları bu bataklığa mahkum etmesi.
• Fransa’nın Kilikya bölgesinin ekonomik yükünden bir an önce kurtulmak istemesi ve Ankara Hükümeti ile görüşme fırsatı araması.
• Ankara Hükümeti’nin Anadolu’da hakimiyetini giderek arttırması ve bağımsızlık yolunda kararlı şekilde ilerlemesi.
• Bolşevik Hükümeti ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması.
• İngilizlerin desteklediği Yunan ordusunun üç ayda iki defa Türk ordusu karşısında mağlup olması, bu durumda da Fransızların Anadolu’daki beklentilerini boşa çıkarması ihtimali.
• Fransa’da gündem konusunun Almanya’nın silahsızlanmasının sağlanması, savaş tazminatının alınması ve Yukarı Silesya sorunundan dolayı, Türkiye’deki durumun öncelik sırasında geri plana düşmesi.

Sovyetler Ankara’da sürekli Türklerle beraberken, Fransa resmi olsun ya da olmasın, bir temsilci bulundurmamanın sıkıntısını yaşıyor. Ayrıca Lloyd George’un Londra Konferansı’ndan hemen sonra Türklere yine düşmanca davranmaya başlaması bizimde elimizi kolumuzu bağlıyor. Jacques Roujon

1921 Ankara Antlaşması Hangi Devlet İle İmzalanmıştır?

Ankara Antlaşması, Fransa Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti arasında 1921 yılında imzalanmıştır. 20 Ekim 1921 günü Ankara’da imzalanan antlaşma, iki örnek olmak üzere imzalanmıştır. Ankara Antlaşması’nı imzalamaya yetkili kişiler şunlardır:

• Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Dışişleri Bakanı ve Milletvekili Yusuf Kemal (Tengirşenk) Bey
• Fransa Cumhuriyeti Hükümeti adına özel temsilcisi Henry Franklin-Bouillon tarafından 20 Ekim 1921’de imzalanmıştır.

1921 Ankara Antlaşması Maddeleri

• Anlaşmanın tarafları bu anlaşmanın imzalanması ile birlikte, aralarındaki savaş durumunun sona erdiğini açıklarlar. Anlaşma ordulara, sivil makamlara ve halka hemen bildirilecektir.
• Ankara Antlaşması’nın imzalanması üzerine, taraflar savaş esirleri ile tutuklu ya da hapiste bulunan Türk ya da Fransız tüm kişiler serbest bırakılacaktır.
• Bu antlaşmanın imzalanmasından sonra en çok iki ay içinde, Fransız kuvvetleri sekizinci maddede belirtilen çizginin güneyine, Türk kuvvetleri ise bu çizginin kuzeyine çekileceklerdir.
• Üçüncü maddede yazılı süreler içinde uygulanacak boşaltma ve işgal, tarafların komutanlarınca atanan bir karma komisyonun kararıyla saptanacak düzenlemelere göre yapılacaktır.
• Taraflar boşaltacakları topraklarda, bu toprakları işgal eder etmez, bir genel af ilan edeceklerdir.
• Ankara Hükümeti, Misak-ı Milli’de açıkça tanınan azınlık haklarının, bu konuda Müttefik Devletler ile onların düşmanları arasında yapılmış sözleşmelerdeki ilkelere uygun olarak, kendisince de doğrulanacağını bildirir.
• İskenderun bölgesi için özel bir yönetim rejimi kurulacaktır. Bu bölgenin Türk soyundan gelen halkı, kültürlerinin gelişmesi için her türlü kolaylıktan yararlanacaktır. Türk dili orada resmi bir niteliğe sahip olacaktır.
• Türkiye’nin Hatay ili dışında kalmak üzere bugünkü güney sınırı kabul edilmiştir. Anlaşmanın imzasından sonra bir ay içinde, söz konusu sınır çizgisini çizmek üzere tarafların temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurulacaktır.
• Osmanlı Devleti’nin kurucusu Sultan Osman’ın büyük babası Süleyman Şah’ın Caber kalesinde bulunan ve Türk Mezarı adı ile tanınan kabri, Türkiye’nin toprağı olarak kalacaktır. Türkiye burada koruyucular bulundurup Türk bayrağını çekebilecektir.
• Ankara Hükümeti Pozantı ile Nusaybin arasındaki Bağdat demiryolu kesimine ilişkin ayrıcalık hakkını, Fransız Hükümeti’nin göstereceği bir Fransız grubuna devredilmesini kabul eder.
• Anlaşmanın onaylanmasından sonra, Türkiye ile Suriye arasında bir Gümrük Sözleşmesi yapılması için karma komisyon kurulacaktır.
• Kuveik suyu, Halep kenti ile kuzeydeTürk kalan bölge arasında, hak gözetilecek her biçimde bölüşülecektir.
• Sekizinci madde de belirlenen sınır çizgisinin iki tarafında da bulunan çayırlarda kullanım ya da mülkiyet hakkına sahip olanlar, haklarını eskiden olduğu gibi kullanabileceklerdir.

1921 Ankara Antlaşması Sonuçları

• Türkiye Büyük Milleti’ni ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk İtilaf Devleti Fransa olmuştur.
• Güney cephesinde savaşa son verilmiş ve Müttefik cephesininin fiilen bölünmesine neden olmuştur.
• Fransa’nın bölgeden çekilmesi ve güneyde savaş durumunun sona ermesiyle burada bulunan Türk birlikleri de serbest kalmıştır. Bu durum Yunanlıları ve onları yöneten İngilizleri zor durumda bırakmıştır.
• Güney sınırımız Hatay hariç kesin şeklini almıştır.
• Hatay’daki Türk varlığı kabul ettirilmiştir.
• Misak-ı Milli’den ikinci defa taviz verilmiştir.
• Sınırlarımız dışında kalan tek Türk toprağı Caber Kalesi olmuştur.

• Ankara Antlaşması (1921) – Vikipedi
• Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları 1. Cilt (1920-1945) – İsmail Soysal – Türk Tarih Kurumu
• Büyük Taarruz Dağlarda Tek Tek Ateşler Yanıyordu – Selim Erdoğan – Kronik Yayınları
• Kurtuluş Savaşı Günlüğü III TBMM’den Sakarya Savaşı’na – Zeki Sarıhan – Türk Tarih Kurumu