Humbaracı Ahmed Paşa: Osmanlı Topçu Dehası

Humbaracı Ahmed Paşa, Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli topçu komutanlarından biriydi. Sadece savaş alanlarında değil, topçu sanatında da önemli yenilikler yapmıştır.

Avrupa’da yaşanan siyasi ve askeri gelişmeleri Osmanlı devlet adamlarına tanıtan kişilerin başında gelir. Verdiği raporlarda cesaret ve kahramanlığın yetmediğini, çağdaş eğitim ve disiplinin de önemli bir iş olduğunu anlatır.

Humbaracı ocağını modernleştiren Bonneval, Osmanlı tarihinde Humbaracı Ahmed Paşa adıyla tanınmıştır. Yaşamı boyunca birçok zorlukla karşılaşan ve cesaretiyle insanları kendine hayran bırakan Ahmet Paşa’nın hayat hikayesi, bugün bile ilgiyle inceleniyor. Gelin, bu ünlü topçu komutanının hayatına ve tarihteki yerine yakından bakalım.

Humbaracı Ahmed Paşa Kimdir?

Asıl adı Claude Alexandre Comte de Bonneval’dir. 1675 yılında Fransa’nın Coussae şehrinde dünyaya gelmiştir. Fransız aristokrasisine bağlı olan Bonneval, genç yaşında Fransa’da adından söz ettirmiştir. XVI. Louis’in ordusunda görev alan Bonneval, 29 yaşında (1706) ülkesini terk ederek Avusturya ordusuna katılmıştır.

Avusturya ordusunda 22 sene görev komutanlık yapan Bonneval, Osmanlılara karşı yapılan mücadeleler de ordu komutanı olarak da hizmet etmiştir. Prens Eugene ile olan rekabeti nedeniyle, bu kişi tarafında hapis cezası alarak üç yıl hapis hayatı yaşamıştır. 1727’de kaldığı hapishaneden kaçmayı başaran Bonnavel Venedik’e geçmeyi başarır.

Avusturya ordusundan intikam almak için Osmanlı ordusuna geçmeyi planlayarak 1729’da Bosna’ya ulaşır. 54 yaşında iken Türkiye’ye gelen Bonnavel’e önceleri Türkiye’de Avusturya ve Fransa yüzünden çok önem verilmez. Avusturya’ya teslim edilme baskısı karşısında Müslüman olmuş ve Ahmet adını almıştır.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın Osmanlı Hizmetine Girmesi

Fransız asilzadesi olan Kont de Bonnavel inişli çıkışlı bir kariyerin ardından 1729’da Türkiye’ye gelmiştir. Türkiye’de kalabilmek için Müslümanlığı seçerek, Ahmed adını almıştır. Ahmed Bey Bosna’da bulunduğu tarihte Damad İbrahim Paşa idam edilmiş ve III. Ahmed’in saltanatı sona ermişti.

Osmanlı devletinin içinde bulunduğu koşullar yüzünden davet edildiği İstanbul’a getirilememiştir. Gümülcine bölgesinde kalması emredilen Ahmed Bey’e buradayken maaş tahsis edilmiştir. Patrona Halil İsyanı sona erdikten kısa bir süre sonra Sadrazam Topal Osman Paşa kendisini İstanbul’a çağırmıştır.

İstanbul’a gelen Ahmed Paşa’ya Tophane’deki top dökümünü modernleştirme ve topçuları Avrupa usullüne göre eğitme görevi verilmiştir. Sadrazam aracılığıyla padişaha takdim edilen ünlü komutan artık Humbaracı Ahmed Paşa olarak bilinecektir.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın Hizmetleri

I. Mahmut’un saltanatı Patrona Halil İsyanı döneminde başlamıştır. Tahtta bulunduğu dönemde Rusya, Avusturya sonra İran’la yapılan mücadeleler vardı. Sık sık mağlubiyet alan Osmanlı ordusunun o dönemde ciddi şekilde ıslahata ihtiyacı bulunmaktadır.

Yeniçeriler önceki dönemlerdeki başarılarından oldukça uzaktır. Askeriye de yapılması gereken bazı yeniliklere belirli kesimler karşı çıkmaktadır. Bu nedenle çalışmaya küçük ıslahatlarla başlamak zorunda kalınmıştı. Sultan Mahmud bu nedenle Humbaracı Ahmed Paşa‘ya, çalışmaya topçu ocağından başlaması emrini vermiştir.

Bu ocağın modernleştirilmesi amacıyla göreve getirilen Bonneval, tarihimizde Humbaracı olarak anılmıştır. Humbaracı Ahmed Paşa, Bosna’dan getirdiği üç yüz humbaracı ile Humbaracı ocağını kurmuştur. Bu ocağın idaresi ve askerlerin eğitimi Ahmet Paşa’ya verilmiştir.

Bonneval, Osmanlı ordusunun bütününde değişiklik yapmak istemişse de, yeniçerilerin tepkisinden dolayı başarılı olamamıştır. 1733’de maaşlı bir humbaracı kıtası kurmuş ve bunlar için Üsküdar’da Hendesehane adında askeri fen okulunu açmıştır.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın Çalışmaları İle Açılan Okul (Hendesehane)

Osmanlı’nın modernleşme çalışmalarının başında Humbaracı Ahmed Paşa’nın kurmuş olduğu Hendesehane yer alır.

Osmanlı’da önemli bir teşkilat olan Humbaracı ocağı, o dönemin havan topu askerliğidir. 17. yüzyılda top yapımındaki gelişmeler yeterince takip edilmediğinden bu ocak önemini kaybetmiştir. Bu ocağın modernleşmesi için görev Humbaracı Ahmed Paşa‘ya verilmiştir. Yanında getirdiği humbaracı askerlerini kendi seçmiş olduğu askerler ile birleştirerek “1773”de humbaracı kıtasını kurmuştur.

Bu okulda humbaracılara, Fransız ve Avusturya örneklerinden yararlanarak yeni bir düzen getirilmiştir. Askerlerin kışlada kalması kuralı getirilmiş. Hendesehane okulunda teorik dersleri görmeleri zorunlu hale getirilmiştir. Okulda verilen matematik eğitimi için Avrupa’nın ünlü matematik öncülerinin kitapları Türkçeye çevrilmiştir.

Humbaracı ocağı ile Hendesehane’nin ömrü çok uzun sürmemiştir. Yeni eğitimden humbaracıların hoşlanmadıkları ve isyan edecekleri endişesi ile okulun kapatıldığı iddia edilir. Sadrazam Koca Ragıp Paşa’nın, Hendesehaneyi açmak istediği ve bazı öğrencilere Sütlüce yakınlarında gizlice eğittiği bildirilir.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın Türk Çağdaşlaşma Tarihindeki Önemi

Bonneval’in humbaracı ocağının başındaki çalışmaları oldukça önemlidir. Bunun dışında Türk tarihine damgasını vuran birtakım özelikleri de  bulunmaktadır. Bunlar:

• Osmanlı devlet adamlarına Avrupa’nın siyasi koşullarını tanıtmıştır.
• Fransa, Avusturya ve Prusya’da meydana gelen askeri yenilikleri gelişmeleri devlet yetkililerine aktarmıştır.
• Askerlerin maaşların düzenli ödenmesinin önemli olduğunu bildirir.
• Eğitim ve disiplinin çağdaş askerliğin temeli olduğunu anlatır.
• Yapılması gereken ıslahatlar için Fransız ve Alman ordu kuruluşları hakkında rapor verir.
• Sıhhiye bölükleri kurulmasını tavsiye eder.
• Rusya’nın yakın gelecekte Avrupa’nın önemli askeri ve siyasal gücü olacağını haber verir.
• Osmanlı devletinin, Rusya’da yapıldığı gibi çağdaş teknolojiyi alması gerektiğini bildirir.

Humbaracı Ahmed Paşa’nın Görevden Uzaklaştırılması ve Ölümü

Hekimoğlu Ali Paşa’nın sadrazamlığında Humbaracı Ahmed Paşa‘nın verdiği raporlar önemlidir. Ahmed Paşa’nın İstanbul’da nüfuzu iyice artmış ve kendisine Üsküdar’da büyük bir konak tahsis edilmiştir. Bir dönem hükümetin işlerini yönlendirmeye, özellikle dış politikada etkin olmayı başardı.

Çalışmalarını daha çok Fransa’nın menfaatleri doğrultusunda yoğunlaştıran Ahmed Paşa’nın bu niyetini Osmanlı hükümeti görememiştir. Ali Paşa’nın ardından siyasetten uzaklaştırılan Humbaracı’ya sadece Humbaracı Ocağı ile ilgilenmesi söylenmiştir.

Diplomasideki başarısızlığına rağmen askeri ıslahatlarda oldukça başarılı oldu. Humbaracı Ahmed Paşa’nın Osmanlı ordusunda önemli hizmetler yaptığı bilinmektedir.

Yeğen Mehmed Paşa’nın sadrazamlığa gelmesinin ardından kısa bir süre Kastamonu’ya sürgüne gönderilmiştir. Mehmed Paşa”nın görevden alınmasından sonra eski görevine geri döndü ve siyasi çalışmalarına tekrar başladı.

Ölümüne kadar Karaman Beylerbeyi rütbesi ile görev yapan Humbaracı Ahmed Paşa 1747 yılında hayatını kaybetmiştir. Ölümünden sonra mühendislik okulu, Süleyman Ağa, ocağı teşkilatlandırmaya çalışmışsa da, yeniçerilerin muhalefeti yüzünden kapatılmıştır.

• Humbaracı Ahmed Paşa – Vikipedi 
• Humbaracı Ahmed Paşa – İslam Ansiklopedisi
• İsmail Hakkı UZUNÇARŞILI – Osmanlı Tarihi 4. Cilt, 1. Bölüm
• Jean François SOLNON – Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa
• Robert MANTRAN – Osmanlı İmparatorluğu Tarihi