Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin Bilinmeyenleri

Wilson Prensipleri Cemiyeti, 4 Aralık 1918 Çarşamba günü, İstanbul’da kurulmuş olan bir dernektir.

Bazı kaynaklarda Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kuruluş tarihi 4 Aralık 1919 olarak belirtilmişse de, doğru tarih, 4 Aralık 1918’dir.   

Wilson İlkeleri’nin 12. maddesi gereğince bu cemiyeti kurma düşüncesi, Halide Edip Adıvar’a aittir. Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı sonunda, Almanya ve Avusturya-Macaristan ile birlikte, yenilen devletler arasında bulunuyordu.

Bu nedenle de Türkiye, 30 Ekim 1918’de, Mondros Mütarekesi’ni imzalamak zorunda kalmıştır. İmzalanan 25 maddelik bu antlaşma, Türkiye için savaşın durumunun bırakılması şeklinde bir anlaşma olmaktan çok uzaktı.

Mondros Ateşkesi, Türk Devleti aleyhine uzun yıllardır süren gizli antlaşmalar ve siyasi oyunlar düzenledikleri bir ölüm fermanının adeta ilanı gibiydi.

Osmanlı Devleti bu Ateşkes ile kendini kayıtsız şartsız düşmanlara teslim etmeye onay vermiştir. Sadece onay vermemiş, düşmanların ülkeyi işgali için onlara yardım da etmiştir. Bu Ateşkes, tamamen incelendiği zaman ülkenin tamamen işgal ve istila ile karşı karşıya kalacacağını o dönem açıklamıştım. Mustafa Kemal Paşa

Ateşkesin İstanbul’u ve Anadolu’yu karıştırdığı dönemde, aniden gösterişli isim ve programlarla ideal ve düşünceden yoksun çok sayıda dernek, parti ve gazeteler ortaya çıkmıştı.

Bu Mütareke sonucunun, işgal altındaki bazı İstanbul aydınlarında yarattığı “kendine güvenmeme duygusu”, onları bunalıma sürüklemiş, umutsuzluğa sevk etmiştir.

Bu kişiler, kurtuluşun sadece büyük devletleren birinin “Manda Yönetimi” altına girilmesi ile sağlanabileceğini düşünmüşlerdir. Türkiye’de Amerikan ve İngiliz mandası yandaşları bu yüzden ortaya çıkmıştır.

Wilson Prensipleri Cemiyeti, bu düşünce ve anlayış yoksunluğu içinde kurulmuş olan derneklerden birisidir.

Wilson Prensipleri Kurucusu

1918 tarihinde kurulan Wilson Prensipleri Cemiyetleri’nin kurucusu Halide Edip Adıvar’dır. Dernek, çoğunluğu gazetecilerden oluşan bir aydın grubu tarafından kurulmuştur.

Kuruluş yeri ve merkezi İstanbul’da Vakit Gazetesi yönetiminin üst katında çalışmalarına başlamıştır. Kurucu lider sayılan Halide Edip Adıvar, dernek kurucularının isimlerini vermemiştir.

Halbuki İçişleri Bakanlığı’na verdikleri dilekçe ile 4 Aralık 1918’de kurulan dernek ilk olarak, 5 Aralık 1918 tarihinde ABD Başkanı Wilson’a göndermiştir.

Gönderilmiş olan bu muhtıranın altında imzası olan kişiler şunlardır:

• Halide Edip (Adıvar)
• Dr. Celal Muhtar (Özden)
• Ahmet Emin (Yalman)
• Yunus Nadi (Abalıoğlu)
• Velid Ebuzziya
• Ali Kemal
• Ahmet (Salih ?)
• Celal Nuri (İleri)
• Prof. Necmettin Sadık (Sadak)
• Mahmut Sadık
• M. Cevat (İbrahim)

Muhtırada imzası olan  bu on iki kişinin Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kurucuları oldukları söylenebilir.

Bu imzaların çoğunun tanınmış gazete sahibi ve yazarlara ait olduğu görülmektedir. Gerçekten bunlardan bir bölümü, gazetelerinde, cemiyetin tüzük, yönetmelik ve programını yayınlamışlar, bunlar üzerine açıklamalar yaparak derneğin amacını ortaya koymuşlardır.

Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin Amacı Nedir?

Halide Edip Adıvar tarafından kurulan Wilson Prensipleri Cemiyeti, kuruluşundan kısa bir zaman sonra kapanmış fakat etkisi kapanmasından sonra da devam etmiştir.

Milli Mücadele’nin başlangıç öncesinde İstanbul’da kurulan çoğunluğu gazeteci, profesör, doktor ve avukatlardan oluşan bir grubun, Amerika’dan yardım sağlamak amacıyla kurup hayata geçirdikleri bir dernektir.

Fakat, Wilson Prensipleri Cemiyeti, Milli Mücadele’nin tam bağımsızlık ilkesine ters düşen, kurtuluşun ancak Amerikan “Himaye” veya “Manda“sında bulan bir umutsuzluk olmaktan ileri gitmediğini; Türk kamuoyu ve Sivas Kongresi’ni “Manda” tartışmaları ile oyaladığı görülecektir.

Halide Edip Adıvar Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin kuruluş amacı hakkında şunları belirtmektedir:

• Amerika’nın Türkiye’ye ilk önce belirli bir zaman için barış sağlaması, yani saldırılardan korunması.
• Türkiye’ye ekonomik bakımdan yardımda bulunması.
• Belirlenen zaman aralığı içinde Türkiye’ye uzmanlar göndererek yeni bir rejim kurması ve iç kalkınmayı sağlaması.

Wilson Prensipleri Tüzüğü

1. Merkezi İstanbul’da Nuruosmaniye’de “Zaman Matbaası” olmak üzere Wilson Prensipleri Cemiyeti adı ile bir dernek kurulmuştur.
2. Ülkenin Milletler Cemiyeti’nde eşit hukuka sahip bir üye ve uluslararası mücadelede faktör olabilmesi için uzman bir hükümete sahip olması, kendi ihtiyaçlarına göre sağlam ve dayanaklı bir şekilde gelişim sağlayabilmesi.
3. Bütün halkın Osmanlı vatandaşı sıfatıyla ülke hayatına katılması konusunda eşit hukuk ve görevlere ulaşması, güven ve mutluluklarının sağlanmasını üstlenecek şartların meydana getirilmesi.
4. Kamuyunun bir bölümünde hakkımızda güvensizlik ve antipati bulunan İtilaf Devletleriyle Amerika’ya güven aşılanması.
5. Dış siyasi ve ekonomik bağımsızlığın sağlanması, yabancı sermayenin ülkeye siyasi değil ekonomik bir temel üzerine girmesi, ekonomik bölgelerin nüfuz ayırımına gerek kalmaması ve iç işlerimize müdahale alışkanlıklarına karşı güçlü bir duvar çekilmesi.
6. Onurumuzu zedeleyecek kontrol ve koruyuculuk teklifleri yapılmasına gerek olmadan yalnızca kendi ihtiyaçlarımız ve arzulalarımız açısından haysiyetimize uygun ve İtilaf Devletleri ile Amerika için kabul edilebilir bir program ortaya konulması.
7. Dernek şimdilik yirmi kişiden meydana gelen bir çalışma heyeti ile bu heyet arasından seçilecek beş kişiden oluşan bir yönetim kuruluna sahiptir.
8. Cemiyete, Çalışma Heyeti’nin çoğunluğu tarafından uygun görülenler üye olabilir.
9. Wilson Prensipleri Cemiyeti, Çalışma Heyeti’nin çoğunluk kararı ile kapatılabilir.

Wilson Prensipleri Cemiyeti’nin Kapatılması

Osmanlı devlet adamları arasında, İngiltere’nin desteği elde edilirse, Osmanlılar hakkında uygulanmak istenen zararlı kararların önlenebileceğine inananlar vardı.

Türklerle İngilizler arasında “yüzyıllardan beri devam eden samimi dostluğun”, yeniden meydana gelmesini de isteyen bu kişiler, İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ni kurmuşlardı.

Öte yandan, en faydalı yola Amerika mandaterliğinin kabul edilmesi ile girilebileceğini öne sürenler, Wilson Birliği adındaki örgütü kurmuşlardı.

Bu oluşum büyük bir çalışma gösteriyor ve Amerika Cumhurbaşkanı Wilson’dan “Türkiye’ye mali ve iktisat alanında yardım etmesini”, 25 yıl süre ile müşavirler göndermesini istiyordu.

Fakat ilerleyen zamanda Amerikan sempatisinin Ermeniler tarafında olduğu ortaya çıkınca bu dernek kurulduktan iki ay sonra faaliyetlerine son vermiştir.

Sonuç

İstanbul’da, Amerikan Mandası ile ilgili tartışmalar, halkı huzursuz bırakmasının dışında, Sivas Kongresi’ni toplamak üzere hazırlıklarını tamamlayan Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarını çok uğraştırmıştır.

Özellikle Kara Vasıf Bey’le olan yazışmalar Kongre’deki uzun verimsiz tartışmalara yol açmış Amerikan Mandası konusundaki görüşmeler, cemiyetin kapatılmasından sonra da devam etmiştir.

Fakat tarih göstermiştir ki, Mustafa Kemal Paşa, bu propagandaların etkisi altında kalmamıştır. Bu problemi beceri ile çözmesini ve karşısındakileri üzmeden, yanıda durmalarını başarmıştır.

• Wilson Prensipleri Cemiyeti – Vikipedi 
• Milli Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar – Dr. Fethi Tevetoğlu 
• Mondros’tan Mudanya’ya Kadar Cilt I – Dr. Selahattin Tansel