Osmanlı Devleti ve Prusya Arasında Yapılan İttifak

Osmanlı İmparatorluğu’nun Prusya ile yapmış olduğu ittifak antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun Hristiyan bir devlet ile yapmış olduğu ilk ittifak antlaşması olması açısından oldukça önemlidir.

Bu ittifak antlaşması, Hristiyan Prusya için de Avrupa’daki Hristiyan Devletlere karşı Müslüman bir devlet olan Osmanlı Devleti ile ittifak yapması bakımından son derece önemlidir.

XVIII. yüzyılın başlangıcıyla birlikte oluşmaya başlayan Osmanlı-Prusya ilişkileri, Osmanlı İmparatorluğu’nun dış politikasında oldukça önemli bir konuma sahip olmuştur.

Her iki devletin arasındaki yakınlaşmanın başlangıç tarihi tam olarak bilinmemektedir. 1699 tarihinde imzalanan Karlofça Antlaşması sonrası Avrupa devletleri ile olan ilişkilerde yeni bir dönem başlamıştır Osmanlı Devleti için.

Diplomatik olarak ilişki kurulmaya ve yakınlaşmaya başlanan Avrupa’lı devletlerden birisi de Prusya olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu, 18 Ocak 1701 tarihinde Prusya kralı olan I. Friedrich’in krallığını kutlamak üzere, Berlin’e bir heyet yollamıştır.

Bu heyetin Berlin’e gitmesi ve yeni kralı kutlamasıyla birlikte, Osmanlı- Prusya ilişkileri de başlamış olmaktadır.

Pasarofça barış görüşmelerinde de padişah III. Ahmet tarafından Prusya Kralı I. Friedrich’e devletler arasında dostluk kurulması niyetiyle mektup gönderilmiştir.

Gönderilmiş olan bu mektuba karşılık Prusya Kralı I. Friedrich, Osmanlı devletine cevap mahiyetinde mektup yollamış, iki ülke arasındaki yakınlaşmalar daha ilerideki yıllarda yapılacak olan ittifak antlaşmasıyla tamamlanacaktır.

Prusya tarafından Osmanlı Devleti’ne yollanan mektuplardan bir taneside, ahır kethüdası Johannes Jurgowsky’i İstanbul’a yollandığını, ahırında seçkin ve güçlü atlar görmek istediğini söylemiş ve bu konuda Osmanlı Devleti’nin kendisine kolaylık sağlanmasını istenmiştir.

Buradaki amacın at satın almaktan ziyade, Osmanlı İmparatorluğu’nun daha yakından takip edilmesi ve ileride kurulması beklenen ilişkiler için fırsat yaratılmasıdır.

II. Friedrich Döneminde Osmanlı-Prusya İlişkileri

1740 senesinde tahta geçen Büyük Friedrich, politikasını Prusya’nın topraklarını doğu ve güneye doğru ilerlemek üzerine belirlemiştir. II. Friedrich iktidarı dönemini, diplomasi ve yapılan savaşlar açısından üç kısma ayırabiliriz.

• 1740-1745 tarihlerinde, II. Friedrich’in Avusturya’dan Silezya’yı alışı ve bunun sonucu Avusturya’da taht savaşına yol açtığı dönem. Bu dönemde izlediği politika sayesinde, Prusya’nın güçlenmesini sağlamıştır.
• 1756-1763 tarihlerinde, Avrupa’da yaşanan Yedi Yıl Savaşları’nda Prusya’nın bu savaşlardan en az şekilde etkilenmesi için mücadele edilen dönemdir.
• 1763 tarihinden sonra, Prusya’yı yapılan savaşlardan uzak tutmaya çalışmış, bunun yanında da saldırgan bir dış siyaset izlemekten de geri durmamıştır.

Prusya, Avrupa’da bu kadar zor durumda kaldığı zamanlarda bile Osmanlı Devleti ile ilişki kurmaktan kaçınmıştır. Silezya’nın işgali gündeme geldiği zamanda, devletin ileri gelenleri Osmanlı Devleti ile ilişki kurulmasını söylemiş olsalar bile, II. Friedrich bu teklifi kabul etmemiştir.

Osmanlı Devleti ise Prusya’nın tam tersi olarak ilişki kurmaya çalışmıştır. Prusya ile ilişki kurulmasını isteyenler ise İstanbul’da bulunan İsveç elçisi Karlson, Avusturya’ya karşı düşmanlık besleyen ve Osmanlı devletini her fırsatta Prusya ile ilişki kurmasını isteyen Humbaracı Ahmet Paşa ve Boğdan Prensi Grekor Ghika’dır. Prusya ile ilk temaslar doğrudan kurulmamış, ilişkiler Boğdan Prensiliği üzerinden sağlanmıştır.

Prusya ile Osmanlı’lar arasında doğrudan kurulacak temaslar, Prusya’nın ilk resmi elçisinin İstanbul’a 1755’de gelmesi ile başlamıştır.

Osmanlı Devleti ve Prusya arasında başlayan resmi ilişkiler, Avusturya ile Rusya tarafından endişe ile karşılanmış ve Prusya’dan bu konu hakkında bilgi istenmiştir.

II. Friedrich, Osmanlı Devleti ile ilişki kurulmadığını ve ileride de böyle bir girişimin olmayacağını belirtmiştir.

Austurya ile Prusya arasında imzalanan, Breslav ve Dresden Antlaşmalarından sonra Osmanlı Devleti ile Viyana’ya karşı yapılması düşünülen antlaşmanın önemi artık ikinci planda kalmıştır.

Prusya, Avusturya ile yapılan antlaşmadan sonra oluşan barış dönemini Avusturya’nın ileride çıkması muhtemel bir savaş için hazırlık yapacağını düşünerek Osmanlı Devleti ile ittifak yapmak istemiştir.

Silezya bölgesinin hakimiyetini tamamen sağlamak amacıyla Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında çıkacak savaş ile vakit kazanmak istemiştir.

Bu sebeble Yedi Yıl Savaşları öncesinde Osmanlı Devleti ile yakınlaşma politikası kurmaya çalışmıştır.

Osmanlı Devleti’nde III. Osman’ın padişah olmasını kutlamak amacıyla ve bir ticaret antlaşması yapabilmek niyeti ile Karl Adolf Rexin’i, Prusya elçisi olarak İstanbul’a yollamıştır.

II. Büyük Friedrich tarafından ittifak antlaşması yapması üzerine İstanbul’a atanan Rexin, Sadrazam Ali Paşa ile görüşerek bir ittifak antlaşması yapmaya çalışacaktır.

Bir müddet sonra sadrazam değişikliği sonucu Ali Paşa görevden alınınca, Rexin’e III. Osman istediği alakayı göstermemiş ve bir antlaşma yapılmasınıda kabul etmemiştir.

1756 tarihinden sonra Avrupa devletlerinin yapmış oldukları ittifaklarda çok önemli değişiklikler meydana gelmiştir.

O tarihe kadar her zaman karşı karşıya mücadele halinde olan Avusturya ile Fransa aralarında anlaşarak Prusya’ya karşı Versay Antlaşmasını gerçekleştirmişlerdir.

Bu ittifak antlaşmasına Rusya’nın da dahil edilmesi ile birlikte, Prusya Avrupa’da üç büyük devlete karşı mücadele etme konumunda kalacaktır.

Bu sebebten ötürü İngiltere ve Prusya arasında  da 1756’da Westminster antlaşması imzalanarak iki devlet diğer cepheye karşı ittifak yapacaklardır.

Prusya, aynı zamanda Osmanlı Devleti ile de antlaşma yapma zorunluluğu hissedecektir. Bunun en büyük sebebi topraklarının üç büyük devlet tarafından sarılmış olmasıdır.

Osmanlı Devleti ile bir an önce ittifak antlaşması yapmak isteyen Prusya, bu iş için tekrardan Rexin’i İstanbul’a göndererek, Osmanlı ile ittifak antlaşması yapmaya çalışacaktır.

Prusya elçisi, sadrazam Koca Ragıp Paşa tarafından kabul edilerek ittifak görüşmeleri başlamış olacaktır.

Sadrazam Koca Ragıp Paşa yapılacak olan ittifak antlaşmasında, İngiltere’ninde olmasını istemişse de, İngiltere daha önce Rusya ile yapmış olduğu ticaret antlaşması sebebiyle böyle bir ittifakın içinde yer almamıştır.

Bu sebebten dolayı da Prusya’nın ittifak antlaşması isteği gerçekleşmeyecek ve görüşmeler olumsuz sonuçlanacaktır.

Prusya, çok istemiş olmakla birlikte Osmanlı Devleti ile ittifak antlaşması imzalayamamıştır. Osmanlı Devleti ise, Prusya ile ilişkileri tamamen kesmek istememiş ve ilişkiler devam etmiştir.

Bunun altında yatan sebebler ise, Prusya’nın üç devlete karşıda cephelerde iyi bir şekilde mücadele vermesi ve Prusya’nın isteklerinden bazılarının yerine getirlmek istenmesi olmuştur.

Bunun sonucu olarakda Prusya ile diğer Avrupa devletleri ile de yapılan ticaret antlaşması 1761 tarihinde yapılmıştır.

Osmanlı ve Prusya Arasında İttifakının İmzalanması ve Yaşanan Gelişmeler

Osmanlı Devleti ile Prusya arasında imzalanan ve 8 maddeden oluşan ticaret antlaşması, ileride yapılması planlanan savunma antlaşmasının temelini oluşturmaktaydı.

Prusya’nın imzalamış olduğu ticaret antlaşması ile elde etmek istediği esas hedefi, yapmak istediği savunma antlaşmasıdır.

Prusya’nın Osmanlı Devleti ile savunma ve işbirliği antlaşması yapmak istemesinin sebebi;

• Prusya’nın Yedi Yıl Savaşlarında Rusya, Fransa ve Avusturya orduları tarafınca mağlup edilmesi
• Rus Çarlığına III. Petro’nun yerine geçen II. Katerina’nın, Prusya hakkındaki amacının bilinmemesi
• Prusya’nın topraklarını büyütmek istemesi

Prusya’nın mutlak surette Osmanlı Devleti’nin yardımına ihtiyaç duyduğu bir dönemde, Rusya’da Çariçe Elizabeth’in yerine Prusya yanlısı olan III. Petro’nun tahta çıkması üzerine, Prusya ile Rusya arasında bir ittifak antlaşması yapılmıştır.

Bu ittifak antlaşması sonucunda, Prusya’nın Osmanlı Devleti ile bir ittifak antlaşması yapma sıkıntısı ortadan kalkmış oluyordu.

Bu durum Osmanlı Devleti tarafından hoş karşılanmayacak ve kınanacaktır. Bunun en büyük sebebi ise Rusya’nın Osmanlı üzerindeki emelleridir.

III. Petro’nun yerine tahta II. Katerina’nın gelmesi üzerine Prusya tekrar Osmanlı Devletine anlaşma önerecek ama bu öneri kabul görmeyecektir.

Antlaşmayı reddeden Sadrazam Ragıp Paşa’nın ölümü üzerine padişah III. Mustafa ittifak yapmak için çalışmalara başlama emri vermiştir.

Prusya ile ilişkilerin daha iyi bir noktaya gelmesi için Prusya’ya elçi olarak Ahmet Resim Efendi yollanmıştır.

Prusya Devleti ile elçilik çalışmaları devam ederken Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Lehistan krizi patlak vermiştir.

Bu krizin savaşa sebebiyet vermesi ve sonucunda da Osmanlı Devleti’nin çok ağır şartlarda Küçük Kaynarca Antlaşmasını imzalamasına neden olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin imzalamış olduğu Küçük Kaynarca Antlaşması’ndaki birtakım pürüzlerin giderilmesi için, Prusya elçisinin araya girmesi sonucu Aynalıkavak Sözleşmesi imzalanmış bunun sonucunda Prusya ile olan ilişkiler olumlu bir şekilde gelişmiştir.

I. Abdülhamit, zor bir durumun içinde olan devleti sıkıntılı durumdan kurtarmak amacıyla ittifak yapabileceği başka devletler de aramaya başlamış.

Bu bağlamda 1782 tarihinde İspanya ile ticaret ve tarafsızlık antlaşması imzalanmış. Prusya ile de ittifak antlaşması yapılmak istenmiş, bu ittifak 1790 tarihinde imzalanmıştır.

Osmanlı-Prusya Arasında Yapılan Savunma Antlaşmasının Önemi

Osmanlı İmparatorluğu’nun Prusya ile yapmış olduğu savunma antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Hristiyan bir ülke ile yapmış olduğu ilk ittifak antlaşması olması bakımından oldukça önemlidir.

Bu ittifak antlaşması ayrıca, Hristiyan olan Prusya için de Avrupa’daki Hristiyan Devletlere karşı Müslüman bir devlet olan Osmanlı Devleti ile ittifak yapması bakımından oldukça önemlidir.

Osmanlı Devleti bulunduğu dönemde Avrupa’daki devletler ile tek başına mücadele verecek kadar güçlü bir pozisyonda değildir.

Devletin yaşayabilmesi bu dönemden sonra yapılacak ittifak antlaşmaları ile sağlanmaya çalışılacaktır.

Bu ittifaklar belli zamanlarda değişikliklere uğrasada Prusya her dönem, Osmanlı Devleti için önemli bir müttefik olacaktır.

BU YAZILARIMIDA OKUMAK İSTER MİSİNİZ?

• Musul Sorunu: Lozan Antlaşmasının En Büyük Pürüzü
• 1924 Anayasası: Barış ve Kalkınma Dönemi
• Sivas Kongresi Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
• 9 Adımda Halifeliğin Kaldırılması Ve İlginç Detaylar
• İzmir Suikastı: Atatürk’e Kurulan Tuzak

KAYNAKÇA

• Rıdvan Kaşıkçı, Nizam-ı Cedid’den Tanzimat’a OsmanlıPrusya İlişkileri
• Yrd. Doç. Dr. Uğur Kurtaran, Osmanlı Prusya İlişkilerinin Gelişiminde Prusya Elçisi Karl Adolf Von Rexin’in Faaliyetleri