Hamit Hasancan: Ankara’nın İstanbul Temsilcisi

Hamit Hasancan, Milli Mücadele döneminde Ankara Hükümeti’nin İstanbul temsilcisi olarak bilinen kişidir. Milli döneminde değerli çalışmaları olduğu halde, daha ilerleyen senelerde ismi çok fazla duyulmayanlardan biridir. Hilaliahmerci (Kızılaycı) lakabıyla da tanınır.

Hamit Hasancan Kimdir?

Hamit Hasancan, Nisan 1870’de İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Orta öğrenimini Soğukçeşme Askeri Rüştiyesinde, lise öğrenimini Mülkiye’nin İdadi bölümünde tamamlamıştır. Mülkiye’nin yüksek bölümünden mezun olunca Ocak 1891’de, Maliye Bakanlığı Hesap İşleri Merkez Hesapları Katipliği görevi ile ilk devlet hizmetine başlamıştır.

Hamit Bey, bir süre sonra Maliye Bakanlığı’ndan Milli Eğitim kadrosuna geçmiştir. Görevde bulunduğu okullar şunlardır:

• İstanbul Kandilli
• Selanik Vilayeti
• Bursa Vilayeti
• Edirne Merkez Ortaokulu Müdürlüklerine atanmıştır.

Hamit Bey bu okullarda genel tarih, Türkçe, coğrafya, fizik-kimya, cebir, geometri, idari kanunlar ve ekonomi dersleri de okutmuştur.

Şubat 1906’da milli eğitimdeki görevinden ayrılarak İstanbul’a gelen Hamit Bey muhasebeci olmuştur. Aynı yılın Ekim ayında tekrar milli eğitime dönerek okul hayatına devam etmiştir. Vilayet gazetelerinde makaleler yazması, okullar için okuma kitapları yayınlaması ve Charles Gide’nin İktisat İlmi eserini tercüme etmesi bu dönemdedir.

Hamit Hasancan, Aralık 1911’de Maliye Bakanlığı Düyun-u Umumiye Şubesi Müdürlüğü’nde görevlendirilmiştir. 17 Haziran 1912’de Osmanlı Bankası Yönetim Kurulu’nda Maliye Bakanlığı’nı temsil etmiştir. Bu son görevine, 31 Aralık 1925 yılına kadar devam etmiştir.

Hamit Hasancanın Kızılay Merkez Kuruluna Seçilmesi

Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Bankası Yönetim Kurulu ve profesörlükle birlikte, 15 Mayıs 1913 tarihinde başlayarak Hilal-i Ahmer’de (Kızılay) başarılı hizmetlerde bulunmuştur. Bundan sonra, Hilaliahmerci (Kızılay) olarak tanınmıştır.

5 Şubat 1918’e kadar Kızılay’da Sayman Üye olarak çalışan Hamit Bey, Prof. Dr. Akil Muhtar (Özden) ile birlikte, Kızılay Başkan vekilli de olmuştur.

Hamit Hasancan ve Diplomatik Çalışmaları

Birinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra galip devletler imzalanacak olan antlaşmaların maddeleri üzerinde karşılıklı olarak anlaşmak amacıyla 18 Ocak 1919’da Paris’te bir araya gelmişti. Osmanlı Devleti’de Mondros Mütarekesi’nden itibaren barışa yönelik barışa yönelik bir siyaset izlemeye başlamıştı.

Bu dönemde İstanbul’da Barışa Hazırlık Komisyonu kurulmuştu. Çalışmalarını gizlilik içinde yürüten bu komisyon, genel olarak Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün korunmasına odaklanmıştı. Dışişleri Bakanı Mustafa Reşit Paşa başkanlığında kurulan bu komisyonun üyeleri şunlardı:

• Albay İsmet (İnönü) Bey
• ÇürükSulu Mahmut Paşa
• Damat Ferit Paşa
• Osman Nizami Bey
• Safa Bey
• Cemil Molla
• Osmanlı Bankası İdare Üyesi Hamit (Hasancan) Bey

Bilindiği gibi, Müttefikler tarafından Barış Konferansı’na hem İstanbul, hem de Ankara hükümetlerinin davet edilmeleri, Mustafa Kemal Paşa tarafından protesto edilmiştir.

Konu ile ilgili açıklamalar ve tartışmalar, Tevfik Paşa ile Mustafa Kemal Paşa arasında karşılıklı çekilen telgraflar, İstanbul’da bulunan Hamit Bey aracılığı ile gerçekleşmiştir.

Hamit  Hasancan’ın Osmanlı Mebusan Meclisi’ne Seçilmesi

Böylece siyasi ve diplomatik çalışmalara da başlayan Hamit Bey, Milli İktisat Partisi’nden genel seçimlere de katılmıştır. İkdam gazetesinde yayımlanmış Milli Kongre Başkanlığı bildirisinden öğrenildiği üzere, genel seçimlere katılmıştır.

İstanbul genel seçimlerini bildiren İkdam gazetesi, Hamit Bey’in ikinci seçmenlerin 362’sinin oyunu alarak Mebus seçildiğini bildirmiştir. İstanbul seçimlerini birincilikle kazanmış olan Hamit Hasancan’ın, 12 Ocak 1920’de açılacak, 11 Nisan 1920’de kapatılan Meclis’te İstanbul Vekili olduğu anlaşılmaktadır.

Kızılaycı Hamit Bey’in Ankara Adına Görev Yapması

Kızılaycı Hamit Bey, Ankara Hükümeti tarafından “Kızılay Temsilcisi” diye gizli bir isimle İstanbul’da görevlendirilmiştir. Hamit Bey, işgal altındaki İstanbul’da yabancı temsilcilerle Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları adına önemli konularda birçok görüşmeler yapmış, heyetlere katılmış ve bazı anlaşmalar imzalamıştır.

Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları, Hamit Bey aracılığı ile şu konularda yarar sağlamışlardır:

• İtilaf Kuvvetleri temsilci ve komutanları ile yapılan ve yapılacak olan görüşmelerde.
• İngiliz, Fransız ve İtalyanlarla siyasi ve diplomatik ilişkiler kurulmasında.
• Yabancı haber ajansları aracılığıyla Avrupa’ya, Batı dünyasına iletilmek istenen mesajların yayınlanmasında, Kızılaycı Hamit Bey’den yararlanılmıştır.

Ankara Hükümeti adına Hamit Bey’in, İngiliz Yüksek Komiseri ile 23 Ekim 1921 günü imzaladıkları “Esirlerin Değiştirilmesi” ile ilgili anlaşma, Türk-İngiliz ilişkilerinden yeni bir dönem başlatmıştır. Bu antlaşma sonucunda, Anadolu’daki İngiliz esirleri ile Malta’daki bütün Türk esirlerinin değişimi gerçekleşmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, Türk Milli Davası’nın temellerini onlara anlatmak için, Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey’i küçük bir heyetle Paris’e göndermişti.

12 Şubat 1922’de Ankara’dan ayrılan Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey, Paris’e geçmeden önce iki hafta İstanbul’da kalmıştır. İstanbul’da bulunduğu dönemde, İtilaf Devletleri Yüksek Komiserleri ve İstanbul Hükümeti ile de temaslarda bulunmuştur.

Hamit Hasancan, Yusuf Kemal Bey’le birlikte bu görüşmelerde yer almış, 1 Mart 1922 günü Marsilya’ya giden Türk Heyeti’ne İstanbul’dan Hamit Bey’de katılmıştır.

1922 Eylül ayında Mustafa Kemal Paşa ile General Harrington arasındaki yazışmalarda, Hamit Bey’in önemli görevler yaptığı belirtilmektedir.

Hamit Bey’e Müttefiklerin Ateşkes İçin Müracat Etmeleri

Yunanistan, Büyük Taarruz’un ardından İtilaf Devletlerine başvurarak, Anadolu macerasından vazgeçtiğini ve aracılık yapmalarını istemişti. Türk kurtuluşunun bir müjdesi olan Yunan başvurusu, Yunan istilasının tarihe karıştığının dünyaya açıklayan bir haberdi.

Yunanlıların bu girişimi üzerine, İstanbul’da bulunan İtilaf Yüksek Komiserleri de, Ankara’nın İstanbul Temsilcisi Hamit Bey’e ateşkes için başvurmuşlardı. 3 Ekim 1922 günü başlayan Mudanya Konferansı konuşmalarını izlemek isteyen Fevzi (Çakmak) Paşa’da Mudanya’ya gelmişti. Ankara temsilcisi Hamit Hasancan’da Mudanya’da bulunanlar arasındaydı.

11 Ekim 1922’de imzalanan Mudanya Ateşkes Antlaşması’nı Yunan Hükümeti’nin kabul ettiği, 14 Ekim 1922 Cumartesi günü, Ankara Hükümeti’nin temsilcisi Hamit Hasancan’a bildirilmiştir.

Lozan Konferansı Sırasında Hamit Hasancan

Hamit Bey’in 1920 yılından itibaren aralıksız olarak İstanbul’da Milli Mücadele yolunda devam eden çalışmaları, Lozan Konferansı sırasında bir kesintiye uğramıştır. Türk Delege Heyet Başkanı İsmet Paşa’nın teklifi üzerine, Cavit Bey’le birlikte, Lozan Konferansı’na Danışman olarak katılan Hamit Bey bu görevden alınmıştır.

Cumhuriyetin İlanından Sonra Hamit Hasancan

Hamit Bey, 1925 yılı sonuda araştırma ve incelemelerde bulunmak üzere Fransa’ya gitmiş ve 1929 sonuna kadar dört sene Fransa’da kalmıştır. Kızılaycı Hamit Bey, 1930 yılında yeni kurulan Genel Denetim Kurulu’na üye olarak getirilmiştir.

22 Şubat 1939’da kararname ile Denizbank İdare Meclisi Başkanı olmuştur. Hamit Hasancan’ın bu göreve 1 Mart 1939 tarihinde başladığı belirtilmektedir.

Celal Bayar’ın Başbakanlıktan ayrılıp yerine Dr. Refik Saydam’ın atanması üzerine, 31 Ocak 1939’da, Denizbank kapatılmış; genel müdür ile yardımcıları ve diğer yöneticileri görevlerinden alınarak yeni atamalar yapılmıştır.

Bu dönemde 1 Mart 1939’da Yönetim Kurulu Başkanlığı’na Hamit Hasancan getirilmiştir. 1 Temmuz 1939’da Denizbank kapatılarak yerine yeni bir devlet dairesi kurulunca Hamit Bey de açıkta kalmıştır.

Hamit Hasancan, emekli olarak yaşadığı İstanbul’da 28 Kasım 1943 Pazar günü hayatını kaybetmiş ve Karacaahmet’deki aile mezarlığına defnedilmiştir.

• Hamit Hasancan – Vikipedi 
• Kızılaycı Hamit Bey – Dr. Fethi Tevetoğlu