Aynalıkavak Antlaşması ve Çok Önemli Sonuçları

Aynalıkavak Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında 21 Mart 1779 tarihinde İstanbul Haliç’te imzalanan bir sözleşmedir.

Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında 1768-1774 tarihleri arasında yapılan savaşlar sonucu imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması, iki devletin aralarındaki problemleri tam olarak çözememişti.

Aynalıkavak Antlaşmasının Nedenleri

Küçük Kaynarca Antlaşması sonucunda Rus Çarlığı tamamiyle Karadeniz sahillerine yerleşmiş ve hemen ardından Rus ticaret gemileri antlaşma gereğince Karadeniz ve Akdeniz’e gelerek ticari ve ekonomik faaliyetlere başlamışlardı.

Fakat Osmanlı İmparatorluğu bir müddet sonra Rus ticaret gemilerinin Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaptıkları ticarette antlaşmaya aykırı davrandıklarını belirledi.

Özellikle Rus ticaret adamları, Osmanlı Devletin’den kesinlikle ihraç edilmesi yasak olan ticari ürünleri satın alıp, Rusya’ya götürüyorlardı.

İhracatı yasak olan bazı gıda ürünlerinin Rus tüccarlar tarafından satın alınması yüksek fiyat artışlarına sebep olacağı gibi ileriki yıllarda Osmanlı Devleti’nde olabilecek bir kıtlıkta insanların isyanlarına sebeb olabilirdi.

Rusların, Küçük Kaynarca Antlaşmasına aykırı hareket ettiğini gören Osmanlı Hükümeti, Rusya Çarlığına antlaşmaya sadık kalması gerekliliğini bildirdiği gibi Osmanlı karasularında ve limanlarında ticaret yapan Rus ticaret gemilerini kontrol altına alarak, sözleşme hükümlerini yok sayan tüccarların ürünlerine ve gemilerine el koymaya başladı.

Rus Çarlığı ise bu konuya kesin bir çözüm getirmekten sürekli kaçınarak olası Rus ticaret gemilerine yapılan korsan saldırılarından ve Kaynarca Antlaşmasına aykırı olarak bazı Osmanlı limanlarından alınan çeşitli vergileri gündeme getirip, Osmanlı Devleti’nden şikâyetçi olmaktaydı.

Bu dönemde Osmanlı Devleti ve Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması ile bağımsız olan Kırım Hanlığı için karşı karşıya gelmişlerdi.

Kırım bağımsızlığını elde ettikten sonra, Kırım Hanlığına Rus yanlısı olan Şahin Giray getirilmişti. Şahin Giray’ın yönetimi döneminde Kırım Hanlığı, Rusya yanlısı politikalar izlemektedir.

Bu durum Kırım Tatarlarının arasında isyana sebebiyet verecek ve Osmanlı Devleti, Kırım Hanlığı için, Selim Giray’ı destekleyecektir.

İki devlet arasında bir savaş çıkmak üzereyken Fransa’nın arabuluculuğu sayesinde Aynalıkavak Sarayı’nda iki devletin temsilcilerini bir araya geldi.

Yapılan toplantıda hem Kırım meselesi hem de ticari konularda yaşanan problemler 21 Mart 1779 tarihinde imzalanan Aynalıkavak Antlaşması ile karara bağlandı.

Aynalıkavak Antlaşmasının Maddeleri

Osmanlı Devleti, Rus Çarlığına savaş açmaya ve Karadeniz üzerinden Kırım Hanlığına asker göndermeye karar vermişse de bölgede çıkacak bir savaşı kendi çıkarlarına uygun görmeyen Fransa’nın müdahalesiyle Aynalıkavak Antlaşması imzalanmış ve Küçük Kaynarca Antlaşması’nın bazı maddeleri açıklanmıştır. Antlaşmanın maddeleri şöyledir:

• Osmanlı Devleti Şahin Giray’ın Kırım Hanlığını tanıyacak, Osmanlı padişahı aynı zamanda Müslümanların Halifesi olduğundan bundan sonra yapılacak olan seçimlerde, padişahın halifelik onayı alınacak.
• Rusya Kırım Hanlığı’nın dini işlerine kesinlikle karışmayacak, Osmanlı Devleti de dini meseleler dışında Kırım’ın idari işlerine ve Kırım Hanlığı’nın bağımsızlığına kesinlikle karışmamayı kabul etmiştir.
• Rus Çarlığı’da üç ay içinde Kırım’da bulunan askerlerini geri çekeceğini kabul etmiştir.
• Kaynarca Antlaşması ile Kırım Hanlığı üzerindeki haklarından vazgeçen Osmanlı İmparatorluğu Kırım üzerindeki haklarını geri almak için herhangi bir girişimde bulunmayacaktır.
• Kırım Hanlığında çıkabilecek ayaklanma ve olağanüstü bir durum olmasında, Osmanlı ve Rus yöneticileri birlikte hareket edeceklerdir.
• Rus Çarlığı Karadeniz ve Akdeniz’de de diğer Avrupa devletlerinin yararlanmış olduğu imtiyazlardan yararlanabilecektir.

Aynalıkavak Antlaşmasının Sonucu

İmzalanan bu antlaşmanın sonunda Kırım’ın bağımsızlığı bir kez daha onaylanmış oluyordu. Rusya ile hem daha önce yapılan hem de 21 Mart 1779 senesinde yapılan Aynalıkavak Antlaşması ile Rus Çarlığı, Osmanlı İmparatorluğu’nu kuzeyden sıkıştırmaya devam etti.

Rus İmparatoriçesi II. Katerina bu sözleşmenin ardından, Gürcistan’ın işgaline hazırlanarak Balkan ülkelerini kapsayacak şekilde Ortodoks Devleti kurma hedefine ilerlemek istemiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda özellikle Küçük Kaynarca Antlaşması ve ardından gelen Aynalıkavak Sözleşmesi ile ordudaki gerileme ve zayıflık ortaya iyice çıkmış, reform hareketlerinin gerekliliği anlaşılmıştır.

Aynalıkavak’ta varılan antlaşma ile Osmanlı Devleti ile Rus Çarlığı arasında yaşanan ticari anlaşmazlıklar tam olarak ortadan kaldırılamadı.

Antlaşmanın ilgili maddesinde sadece Rusya’nın ticari serbestliğine bir daha vurgu yapılarak, Rus ticaret gemilerinin boyutları ve yük taşıma kapasiteleri hakkındaki karmaşalıklar ortadan kaldırıldı.

• Musul Sorunu: Lozan Antlaşmasının En Büyük Pürüzü
• 1924 Anayasası: Barış ve Kalkınma Dönemi
• Sivas Kongresi Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
• 9 Adımda Halifeliğin Kaldırılması Ve İlginç Detaylar
• İzmir Suikastı: Atatürk’e Kurulan Tuzak