Trakya Paşaeli Cemiyeti (Kuruluşu ve Faaliyetleri)

Trakya Paşaeli Cemiyeti, 1918 tarihinde Edirne’de kurulan Türk Ulusal Hareketi yanlısı cemiyet.

Türk milleti, 1912 tarihinden itibaren savaş halinde olduğu için yorgun, bitkin ve kaynakları tükenmiş bir durumdaydı. Buna rağmen Mondros Mütarekesi’ni izleyen günlerde “varlığını sürdürmek için gerekli olan iradeye hala sahipti”.

Bundan dolayı Milli kurtuluş çalışmaları, daha çok kendiliğinden, çeteler kurma biçimde ortaya çıktı. Bu düşünce ilk olarak, Osmanlı İmparatorluğu’nu Birinci Dünya Savaşı’na sokmuş olan İttihatçılarda ortaya çıkmış, hatta biraz da işlenmişti.

Bundan ötürü bazı vatanseverler, içinde bulunulan durumdan kurtulmak için “Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri” kuruyor, bazıları da, Osmanlı İmparatorluğu bölündüğü takdirde, kendi bölgelerinde bağımsız yaşamak imkanlarını elde etmeyi düşünüyorlardı.

Bu kuruluşların en önemlilerinden biri de önce “Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk cemiyeti” adı altında kurulmuştu. Daha sonra bu cemiyet “Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Osmaniyesi” adını almış olan örgüttü.

Trakya Paşaeli Cemiyeti Nerede Kuruldu?

1918 yılı Ağustos ve Eylül aylarında, Bulgar cephesinin çökmesi, Osmanlı devlet adamlarını ve Türk kamuoyunu endişeye düşürmeye başlamıştı.

Eylül 1918 sonlarında, Talat Paşa, Vali Zekeriya Zihni Beyle görüşüp Edirnelileri, Trakya’nın geleceği konusunda endişe verici şekilde konuşmuş ve halk teşkilatı kurulmasını tavsiye etmişti.

Bunun dışında İstanbul’da, savaş dönemince Enver Paşa’ya bağlı bulunan Teşkilatı Mahsusa’yı idare edenler, Batı Trakyalılara, bölgelerinin geleceğiyle yakından ilgilenecek bir cemiyet kurulması fikrini aşılıyorlardı.

Bu şartlar altında, İstanbul’da bulunan Edirneliler arasında, 2 Kasım 1918 günü, İstanbul’da Küçük Kınacıyan Hanındaki büroda bir toplantı gerçekleştirilerek Trakya Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulması kararlaştırıldı.

Şeref Bey’in teklifi üzerine cemiyete Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti denilmesi uygun bulundu. Bu toplantı sonucunda, Trakya Paşaeli Cemiyeti, resmen olmasa bile, fiilen kurulmuş oldu.

Bu cemiyet, daha sonra, Trakya-Paşaeli Müdafaa Heyeti Osmaniyesi adı altında, Edirne’de, bildirgesini vilayete vermiş ve çalışmalarına hemen başlamıştır.

Trakya Paşaeli Cemiyeti Hangi Tarihte Kurulmuştur?

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin resmi bir şekilde kuruluş günü hakkında net bir belge bulunamamıştır. Bununla beraber, cemiyetin 7-30 Kasım 1918 günleri arasında kurularak çalışmalarına başladığını gösteren belgeler mevcuttur.

Edirne Vekili Faik Bey, anılarında, cemiyetin Mondros Mütarekesi’nin Osmanlı Meclisi’nde tartışıldığı günden sekiz gün sonra, Edirne’de resmen kurulduğunu kaydetmiştir. Faik Bey’e göre Trakya Paşaeli Cemiyeti 7 Kasım 1918’de kurulmuştur. 

Diğer taraftan, 21 Kasım 1918’de Edirne’de, İl Göçmen Müdürlüğü Muhasebecisi olarak göreve çalışmaya başlayan Şefik Bicioğlu’nun düşüncesine göre, cemiyet 30 Kasım veyahut 1 Aralık 1918’de kuruluş belgesini Edirne Valiliğine vermiştir.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin kuruluşuna ait basında yer alan haberler, 1 Aralık 1918 günü İstanbul gazetelerinde yayımlanmıştır. Bu kaynaklara göre, Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin, 1918 Kasım ayı içinde ve yüksek ihtimalle 30 Kasım 1918’de Edirne’de kurulduğunu kabul etmek gerekir.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin Kurucusu Kimdir?

Cemiyetin Beyannamesinden de anlaşıldığına göre, cemiyetin yasal kurucuları arasında şu kişiler bulunmaktadır:

• Edirne Müftüsü Mestan Efendi
• Edirne Belediye Başkanı Şevket Bey
• Avukat Şeref Aykut 
• Maksud Beyzade Derviş
• Müftüzade Cemal
• Nazmi Beyzade İsmail
• Ali Seyfi Tülümen
• Komanlızade Ömer 

Kurucular, cemiyetin ilk merkez heyetini oluşturmuşlardır. Cemiyetin ilk başkanı İskeçeli Mestan Efendi olmuştur.

Derneğin kurulması için Edirne’deki ilk toplantıya, bildiride imzası olan sekiz kişinin dışında şu kişilerde katılmıştır:

• İbrahim Fuat Bey
• Kızanlıklı Muhsin Bey
• Rıdvan Nafiz
• Neyyir Mustafa Bey

Bir kaç ay sonra, bu göreve, cemiyetin yabancılarla ilişkisini kolaylaştırmak düşüncesiyle, Dedeağaç konsolosu Şükrü Bey getirilmiştir.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin Kuruluş Amacı Nedir?

Cemiyetin amacı, Balkan Savaşı’ndan önceki Edirne vilayeti ile sancaklarını kapsayan Trakya’nın ırk, kültür, ekonomi ve tarih bakımından Türklere ait olduğunu ispat etmek olarak açıklanmıştır.

Derneğin beyannamesinin ilk bölümünden de anlaşıldığına göre, cemiyet, Trakya’nın bir Türk memleketi olduğunu belirtmiştir.

20. yüzyılın kaderine egemen olan milletlere bu durumu belgelerle anlatmak ve bu şekilde Türklerin haklarını savunmak üzere kurulduğunu açıklamıştır.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin amaçları ile bunlara ulaşmak için kullanılacak araçların tesbitinde Osmanlı Dışişleri müsteşarı Reşat Hikmet Bey’in tavsiyelerine uyduğu görülmektedir.

Trakyalılar ve onlarla beraber ateşkes döneminde Wilson Prensipleri’nin tesiri altında bulunan Türk kamuoyu, tarihi belgelere dayanan yayınlarla Trakya bölgesi üzerindeki haklarının kabul edileceğine inanmışlardır.

Cemiyetin gerçekleştirmek istediği en önemli amaç halkının yüzde seksen beşi Türk olan Batı Trakya’nın Doğu Trakya ile birleştirilmesi olmuştur. Bu amaç da “Trakya Birliği”  şeklinde belirtilmişti.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin Özellikleri Nelerdir?

• Kuruluşundan Sivas Kongresi’ne kadar İstanbul’daki siyasi akıma göre hareket eden cemiyet teşkilatı, Trakya’da istenilen şekilde örgütlenememiştir.
• Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya geçmesine kadar, Trakya Paşaeli Cemiyeti emir alabilecek kuvvetli bir makam bulamadığından dolayı cemiyet, daha çok siyasi temaslarda bulunmayı tercih etmiştir.
• Sivas Kongresi’nden sonra, Trakya Paşaeli Müdafaa Heyeti Osmaniye’nin adı ve çalışmalarında köklü değişiklikler olmuştur. Sivas Kongresi kararlarının dokuzuncu maddesine göre, cemiyetin adı Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti olarak değiştirilmiştir.
• Cemiyet çalışmaları boyunca toplamda beş kongre gerçekleşmiştir.
• İstanbul’un işgal öncesinde İstanbul’da bulunan Batı Trakyalıların yapmış oldukları bir kongre kararı ile Batı Trakya Komitesi kurulmuştur. Bu komitenin amacı, Batı Trakya’yı yabancı esaretinden kurtarmaktır.
• Trakya Paşaeli Müdafaa Heyeti Osmaniyesi ve Batı Trakya Komitesi’nin kuruluşlarından bir ay kadar sonra kendi aralarında anlaşmaları sonucunda, iki oluşum birlikte çalışma kararı almıştır. Bunun sonucunda, Batı ve Doğu Trakyalılardan oluşan karma bir oluşum meydana gelmiştir.
• Trakya Birliği davası, kuruluşundan Batı ve Doğu Trakya’nın. işgaline kadar, her iki örgüt birlikte çalışmışlardır.
• Batı Trakya’nın Yunanlılar tarafından işgali sırasında Gümülcine’nin kuzeyinde Batı Trakya Hükümeti kurulmuştur.
• Cemiyet, Trakya’da kuruluşunu oluşturmaya çalıştırırken Edirne’de çıkarmaya başladığı Trakya gazetesi ile Trakya’ya ait belge ve haberleri yayınlamıştır.
• Batı Trakya’da, halk oylaması yapılması fikrini ilk defa ortaya atan milli kuruluş, Trakya Paşaeli Müdafaa Heyeti Osmaniye’si olmuştur.

Trakya Paşaeli Cemiyeti Kime Karşı Kuruldu?

Edirne Mebusu Faik Bey, barış konferansında, Doğu ve Batı Trakya’nın Bulgaristan’a verilmesi için çalışmalar yapıldığını Reşat Hikmet Bey’den öğrenmiştir.

Bunu sağlamak, Bulgarlar lehine belge toplamak ve gerektiğinde kuvvete başvurmak üzere, Rila Manastırı baş rahipliği başkanlığı altında, Trakya Komitesi adlı bir cemiyet kurulacağı öğrenilmiştir. Bunun üzerine Edirneliler de, örgütlenme yoluna başvurmuşlardır.

Trakya’nın bir bütün olduğunu, Trakya’nın Türk olduğunu ispat ederek, Bulgarların bu yöndeki çalışmalarına karşı koymak amacıyla Trakya Paşaeli Cemiyeti’ni kurmuşlardır.

Mondros Mütarekesi’nin ardından ülkenin bir çok bölgesi haksız şekilde işgal edilirken, Doğu Trakya’ya, ilk olarak bir Fransız alayı gelerek Uzunköprü- Sirkeci demiryolunu ele geçirmişti. Bu demiryolunun işletmesini de Fransızlar üstlenmiştir.

Bir zaman sonra, Trakya’ya, Yunan askerinin geleceğinin haberi duyulmuş, çok geçmeden de Fransızlar, Trakya demiryolunu Yunanlılara bırakmışlardı. İstanbul Hükümeti yaşanan bu olumsuz gelişmelere karşısında bir direniş gösterememişti.

Bu gelişmelerle, Doğu Trakya’nın, mütareke karşısında karşılaştığı gerçek tehlikenin, işgalci Yunan hırs ve emelleri olduğu anlaşılmıştı.

Osmanlı devleti gibi onunla mağlup sayılan Bulgaristan’ın, o zaman Trakya için bir tehlike olarak görülmemesi gerektiğide ortaya çıkmıştı.

Yunanlılar Doğu ve Batı Trakya’ya ele geçirmeye çalıştıklarından, cemiyet, bütün mücadelesini Yunanlılara karşı verecekti.

Trakya Paşaeli Cemiyeti’nin Çalışmaları

Osmanlı makamları Trakya konusunda bir girişimde bulunmamıştı. Aksine “tren hattının” Yunanlılar tarafından işgalinin geçici olduğunu kabul edilmiş ve bütün problemlerin Paris Barış Konferansı’nda çözüleceğine inanılmıştı.

Ancak cemiyet, konuyu bu kadar rahatlık içinde incelemediği için 22 Ocak 1919’da İstanbul’da toplanarak bazı kararlar aldı.

Alınan kararlar da “Trakya parçalamaz bir bütündür, Trakya’nın gerçek sahipleri  halkının yüzde yetmiş beşinden fazlasını oluşturan Türklerdir” denildi. Şüphe edilirse Wilson prensiplerine göre halkoyu da yapılabilir denildi.

Varılan kararlar arasında Yunan askerlerinin Trakya’dan uzaklaştırılması isteği de vardı. Toplantı sonunda heyet, alınan kararların gerçekleşmesi konusunda bazı girişimlerde bulundu.

Hükümete ve İngilizlere başvurdu. Ayrıca bu istekleri, barış konferansında duyurmak üzere Paris’e gidecek bir heyet seçildi.

Fakat bütün gayretlerden bir sonuç alınamamıştı. Çünkü Osmanlı devlet adamlarından bazıları, Trakya’nın silahla savunulmasını, bazıları da Trakya’nın bağımsızlığının ilan edilmesini tavsiye etmişlerdi.

Yunanlıların uzaklaştırılması için İngiltere elçiliğine yapılan girişime elçilik tarafından Yunan kuvveti, İtilaf ordularını temsilen Trakya’da bulunuyor. Bu konuda endişe duyulacak bir husus yoktur şeklinde cevap verildi.

Trakya Paşaeli Cemiyeti Hangi Gazeteyi Çıkarmıştır?

İstanbul’un, Avrupa kıtasında iç bölgesi ve devamı olan Trakya’nın korunmasını amaçlayan bu cemiyetin kurulması sadece Trakya’da değil, Türk halkı arasında da sevinçle karşılanmıştır.

Balkan savaşından itibaren, Türk milleti, Trakya davasının bir ölüm kalım savaşı olduğunu anlamışlardı. Bundan dolayı cemiyet, Trakya’da teşkilatlanma çalışmalarını gerçekleştirirken Edirne’de Trakya adından gazete çıkarmaya başlamıştır.

İstanbul’un vatansever Türk gazeteleri de, örgütün fikirlerine ve hazırladığı belgelere geniş ölçüde yer vererek, Trakya davasının tanınmasına yardımcı olmuşlardır.

• Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti – Vikipedi
• Mondros’tan Mudanya’ya Kadar I. Cilt – Dr. Selahattin Tansel
• Trakya’da Milli Mücadele I.Cilt – Tevfik Bıyıklıoğlu