Maarif Kongresi: Bağımsızlık Mücadelesi ve Eğitim

Maarif Kongresi, dünyanın yeni koşullarında vatanı, ulusal birliği tehlikede olan Türk Ulusu için, yeniden dirilişe güç verecek önemli bir olaydır. 1921 tarihinde Ankara’da toplanan Maarif Kongresi’nin eğitim tarihimiz içinde önemli bir yeri vardır.

Türk Milleti için Bağımsızlık Savaşı ne kadar önemliyse, bu savaşın en kritik döneminde toplanan Maarif Kongresinin de Türk eğitim tarihi açısından önemi büyüktür. Kongre, milli eğitim ve kültür politikalarının temelini oluşturmaktadır.

Maarif Kongresi Nedir?

Maarif Kongresi, 15-21 Temmuz 1921’de Ankara’da toplanan eğitim kongresidir. Yeni kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim ve kültüre ne kadar önem verdiğini açıklaması açısından oldukça önemlidir.

TBMM’nin açılışının hemen ardından, 6 Mayıs 1920’de Maarif Vekilliği adıyla yeni bir teşkilat kurulmuştur. Böylelikle eğitimin milli bir sisteme göre ele alınması kabul edilmiştir.

25 Kasım 1920’de mecliste alınan bir kararla öğretmen ve öğrencilerin askerlik yükümlülükleri ertelenmiş, savaşın en yoğun yaşandığı dönemde Maarif Kongresi toplanmıştır. Sakarya Zaferi’nden önce, Eğitim Kongresi toplanarak yeni Türk Eğitim Sistemi’nin kurulması yönünde önemli bir adım atılmıştır.

Maarif Kongresinin Amacı Nedir?

1921 yılında toplanan kongrenin eğitim hayatımızda önemli bir yeri bulunmaktadır. Çoğunlukla ilk ve ortaöğretim kademelerinin hedefi ve programı hakkında tartışmaların yapıldığı bu kongreye Atatürk büyük önem vermiştir.

Milli eğitim ve kültür politikalarının temelini oluşturan Maarif Kongresinde genellikle ilk ve ortaöğretim kademelerinin hedefleri hakkında görüşmeler yapılmıştır.

Bu kongre okul ve öğrenci sayısını belirlemek, bu konuda atılması gereken adımları belirlemek ve eğitime milli bir yön vermek amacıyla toplanmıştır. Milli eğitim politikasının temel amaçları belirlendiğinde ilk önce okulların açık tutulması ve iyi idare edilmeside hedeflenmiştir.

Eğitim hayatımızda bir devrin başlangıcı olarak görülmesi gereken bu kongrede Atatürk, kongreyi bir konuşma ile başlatmıştır.

Maarif Kongresi Ne Zaman Toplandı?

Eğitimin ilk sistemli hareketi olarak görülebilecek olan Maarif Kongresi, Kütahya-Eskişehir Savaşları’ndaki mağlubiyetin ardından Sakarya Savaşı’na hazırlık yapıldığı dönemde yapılmıştır.

Hakimiyet-i Milliye gazetesi, 15 Temmuz’da Ankara’da bir kongre toplanacağını açıklamıştır. Aynı gazete bu kongrede eğitim konularının ele alınarak yeniden düzenlenceğini bildirmiştir. Maarif Kongresi’ne Ankara’ya yakın merkezlerin tamamı ile uzak olan yerlerin bazılarından eğitimle ilgili idarecilerin katılacağı bildirilmiştir.

İlgili müdür ve idarecelerin katılması ile 15 Temmuz 1921 Cuma günü Maarif Kongresi toplanmış, 21 Temmuz gününe kadar devam etmiştir. On beş gün devam etmesi gereken kongre, Yunan saldırısının Ankara’ya yaklaşması yüzünden ilk haftanın sonunda bitirilmiştir.

Maarif Kongresi Nerede Toplandı?

Eğitim Kongresi, ülkenin her tarafından gelen 250’den fazla erkek ve kadın öğretmeni bir araya getirmiştir. Kongrenin düzenlenmesi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından üstlenilmiştir. 1921 Mayıs ayının sonlarında kamuoyuna kongrenin duyurulduğu söylenebilir.

15-21 Temmuz tarihleri arasında gerçekleşen Kongre, Ankara Erkek Öğretmen Okulu konferans salonunda gerçekleşmiştir.

Maarif Kongresi Başkanı Kimdir?

Eğitim Kongresi, Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Bey’in başkanlığında 15 Temmuz 1921 tarihinde toplanmıştır.

Maarif Kongresi Hangi Savaşta Toplandı?

Kütahya-Eskişehir Savaşları’nın devam ettiği ve arkasından da ordunun Sakarya yönüne çekildiği günlerde, 15-21 Temmuz 1921’de Maarif Kongresi toplanmıştır.

Türk Milleti için Bağımsızlık Savaşı’nın önemi ne kadar büyükse, bu mücadelenin en buhranlı döneminde toplanan Kongrenin de Türk eğitim tarihi açısından önemi büyüktür. Bu kongre milli eğitim politikalarının temel taşını oluşturmaktadır.

Düşmanın Bursa ve Uşak üzerinden saldırıya geçtiği; Bursa, Uşak, Afyon, Kütahya ve Eskişehir’in işgale uğradığı günlerde yapılan bu toplantı çok önemlidir.

Maarif Kongresi Önemi

Kurtuluş Savaşının en hararetli günlerinde eğitimle ilgili bir kongrenin toplanması, eğitime büyük önem verildiğini gösterir. Özellikle Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı açılış konuşması ilerleyen dönemlerdeki eğitim politikasına zemin hazırlamıştır. Bunun en önemli ilkesi eğitimin milli olmasıdır.

Maarif Vekaleti, Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra Milli Eğitim Bakanlığı adını almıştır. Savaş döneminde eğitim kongresi düzenlenmek istenmesi, öğretmenlerin o günkü toplumsal konumu ve değerini göstermesi açısından dikkat çekicidir.

Maarif Kongresinde önemli kararlar alınmamışsa da o dönemin koşullarında eğitim sorunlarının geniş katılımcılar tarafından ele alınması çok önemli bir olaydır.

Atatürk, hayatı boyunca eğitime ve öğretime önem vermiş, her zaman öğretmenleri ve öğretmenliği yüceltmiştir. 1921 tarihinde toplanan Maarif Kongresi bunun en önemli ispatıdır. Bu yönüyle de Türk eğitim tarihi açısından büyük önem taşımaktadır.

Maarif Kongresine Katılanlar

15 Temmuz 1921’de toplanan kongreye Maarif Müdürleri, Lise Müdürleri ve Maarif Müfettişleri katılmıştır. O dönem kongreye katılanlar ile ilgili net sayı belli değildir.

Hakimiyet-i Milliyenin 1921 tarihli haberine göre kongreye 250’den fazla öğretmen, okul müdürü ve eğitimci katılmıştır. Kongreye katılanlar arasında kadınlarında olduğu bilinmektedir. Gazetenin haberinde adı geçen üç kadın bulunmaktadır:

• Haide Edip Adıvar
• Müfide Ferit Tek
• Şahur Hanım

Maarif Kongresi’ne katılan gruplar şu şekildedir:

• Üst Düzey Yöneticiler
• Yüksek Dersler Müderrisleri
• Üniversiteden katılanlar
• Eğitim Müdürleri
• Okul Müdürleri

Kongreye Katılan Üst Düzey Yöneticiler

• Mustafa Kemal Paşa (TBMM Başkanı)
• Adnan Adıvar (TBMM İkinci Başkanı)
• Hamdullah Suphi Tanrıöver (Eğitim Bakanı)
• Kazım Nami Duru (Ortaöğretim Genel Müdürü)
• Ahmet Edip Bey (İlköğretim Genel Müdürü)
• Vasıf Bey (Eğitim Bakanlığı Özel Kalem Müdürü)

Kongreye Katılan Yüksek Dersler Müderrisleri

• Ziya Gökalp
• Nafi Atuf BEy
• Yakup Kadri
• Ruşen Eşref Bey
• Veled Çelebi Efendi
• Ağaoğlu Ahmet Bey
• Halide Edip Hanım
• Müfide Ferit Hanım
• Adnan Bey
• Ali Suat Bey
• Fuat Bey
• Rıza Nur Bey
• Yusuf Akçora Bey
• Mithat Bey
• Niyazi Bey
• Veli Bey
•  Mahmut Esat Bey
• Mustafa Şeref Bey
• Suat Bey
• Hüseyin Bey
• Mehmet Vehbi Bey
• Cemal Hüsnü Bey

Kongreye Üniversitelerden Katılanlar

• İsmail Hakkı (Baltacıoğlu)
• Mehmet Emin (Erişirgil)

Kongreye Katılan Eğitim Müdürleri

• Haydar Bey (Isparta)
• Avni Bey (Yozgat)
• Refet Bey (Adana)
• Talat Bey (Bolu)
• Zakir Bey (Afyonkarahisar)
• Haydar Bey (Burdur)
• Cudi Bey (Siirt)
• Osman Nuri Bey (Sivas)
• Hakkı Hilmi Bey (Konya)
• İhsan Hami Bey (Diyarbakır)
• Sadık Bey (Samsun)
• Adil Bey (Kastamonu)
• Ahmet Nuri Bey (Aydın)
• Şükrü Bey (Ankara)
• Baha Tevfik Bey
• Hasan Fehmi Bey (Denizli)

Kongreye Katılan Okul Müdürleri

• Eşref Bey (Konya Öğretmen Okul Müdürü)
• Osman Nuri Bey (Konya Lise Müdürü)
• Avni Bey (Konya’da Uygulama Öğretmeni)
• Mehmet Fuat Gündüzalp (Bartın Lisesi Müdürü)
• Şahur Hanım (Ankara Kız Öğretmen Okulu Müdürü)

Maarif Kongresi Kararları

250’den fazla erkek ve kadın öğretmenin katıldığı kongre, altı gün boyunca eğitim sorunları üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. Kongre sırasında alınan bazı kararlar kısaca şunlardır:

• Öğrencilerin başarılı olabilecekleri bir programın hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.
• Dört yıl olan ilköğretimin beş seneye çıkarılması kararlaştırılmıştır.
• Kız çocukları için gerekli olan pratik bilgilerin yeni öğretim programına konulması gerektiği belirtilmiştir.
• Meslek derslerinin ilkokullarda öğretilmesinin mümkün olmadığı belirlenmiştir.
• Katılımcıların tamamı eğitimi sadeleştirmek ve uygulanabilir hale getirmek gerektiği üzerinde fikir birliğine varmıştır.
• Türkiye Cumhuriyeti’nin izleyeceği yeni eğitim politikasının hedefleri tespit edilmiştir.

Kongre, önceden planladığı süre kadar çalışamadığı gibi, gündemindeki konuların hepsini inceleyememiş, incelenen konularıda derinlikte ele alamamıştır. Bunun nedeni, Batı Cephesi’ndeki çatışmaların tüm hızıyla devam etmesidir.

Sonuç

Birinci Dünya Savaşı’ndan yeni çıkan Anadolu halkı, 1919-1922 döneminde bağımsızlık mücadelesi vermeye başlamıştı. Bir yandan toprakları işgal edilirken bir yandan da cehalet Anadolu Türk’üne düşman kesilmişti.

Önceki dönemlerin eksik ve yanlış eğitim uygulamaları, halk arasında derin uçuruma neden olmuştur. Anadolu’nun temsilcisi olarak görev yapan TBMM, eğitimle mücadeleyi cephede verilen mücadele kadar önemli görmüştür.

O dönemin sorumlu kişileri, bu görevden kaçınmayarak üzerlerine düşenin en iyisini yapmaya çaba sarfetmişlerdir. Bunun da en büyük örneği 15 Temmuz 1921’de toplanan Maarif Kongresi’dir.

• Maarif Vekaleti – Atatürk Ansiklopedisi 
• 1921 Maarif Kongresi’nin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi – Yardımcı Doç. Dr. Erol Kaplan
• Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Maarif Kongresi – Orçun Gül