Amasya Görüşmeleri ve Tutanakları

20-22 Ekim 1919 senesinde Temsil Heyeti ile İstanbul Hükümeti arasında yapılan görüşmeler Amasya şehrinde gerçekleştiği için tarihe Amasya Protokolü olarak geçmiştir.

Bugünlerde Amasya Protokolü , Amasya buluşması veya Amasya Görüşmeleri olarak da adlandırılmaktadır. Mustafa Kemal Atatürk kendi eseri olan Nutuk’ta yapılan bu görüşmeler ile ilgili bilgiler vermiştir.

Amasya Görüşmeleri Öncesine Yaşanan Gelişmeler Nelerdir?

Tarihi okumayı seven herkesin bildiği üzere M.Kemal Paşa 9. Ordu Komutanı olarak Anadolu’da görevlendirilmiş ve 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basmıştır.

Samsun’da kısa bir süre kalacak olan Atatürk çalışmalarına devam edebilmek amacıyla Havza’ya geçmiş ve Havza Genelgesi gerçekleşmiştir.

Havza’da Türk Milletinin haklı davasını savunan M. Kemal Paşa bir yandan halkı yanına çekerken , diğer yandan İngiliz Komutanların da radarına takılmıştır.

İngilizler , Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’a geri çağırılmasını isterken kendisi Anadolu’nun içlerine doğru yola çıkacaktır.

Havza’dan Amasya’ya geçecek ve burada da Amasya Genelgesini arkadaşlarıyala beraber tüm yurda ve dünyaya ilan edeceklerdir.

Amasya Genelgesi sonrası İstanbul kendisine isyancı bir subay olarak bakacaktır. Amasya Genelgesi sonrası sırasıyla , Erzurum Kongreleri ile Sivas Kongreleri yapılacaktır.

Bu kongreler döneminde Anadolu’da oluşan Milli heyecanı bastırmak ve Mustafa Kemal’i tutuklatmak için İstanbul Hükümeti Elazığ Valisi Ali Galip ile birlikte hareket ederler.

Ali Galip ve İstanbul Hükümetinin telgraflaşmaları Sivas’ta ortaya çıkınca Temsil Heyeti ile İstanbul arasında haberleşme kesilir.

Bu gelişme üzerine Damat Ferit Paşa hükümeti 2 Ekim 1919 senesi istifa etmek zorunda kalır. Damat Ferit Paşa’nın yerine hükümeti kurma görevinin Ali  Rıza Paşa’ya verilmesi Temsil Heyeti ile Hükümetin arasında bir ilişki kurulmasına yol açacaktır.

Ali Rıza Paşa Hükümeti ile İlk Haberleşme

Damat Ferit Paşa hükümeti düşmüş ve 20 gün süren sessizliğin ardından ilk temas 2-3 Ekim günü yeni hükümet ile sağlanmıştır. Ali Rıza Paşa Hükümetine çekilen ilk telgraf ile istenenler şunlardır;

• Yeni hükümet , Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde kararlaştırılan ve saptanan örgütlere ve ulusal amaçlara saygı gösterirse , Ulusal Kuvvetler ona yardımcı olacaktır.
• Yeni hükümet , Mebuslar Meclisi toplanarak gerçekten denetleme işine başlayıncaya dek , ulusun kaderi ile ilgili hiçbir yükümlülük altına girmeyecektir.
• Barış Konferansı’na atanacak delegeler , ulusun isteklerini gerçekten anlamış ve güvenini kazanmış güçlü ve bilgili kişilerden seçilecektir.

Çekilen bu telgraf ile sağlanan temas Amasya Protokolüne giden kapıyı açmıştır. Bunda Damat Ferit’in yerine gelen ve yeni hükümeti kurmakla görevlendirilen Ali Rıza Paşa’nın Milli Harekete daha sıcak bakması etkili olmuştur.

Amasya Görüşmesinin Toplanma Sebebleri Nelerdir?

• Ali Rıza Paşa Hükümetinin kurulmasında Milli Hareketin etkisi.
• Halkın Milli Mücadeleye olan güveninin giderek artması.
• Hükümetin yürüteceği iç ve dış siyasetin yanında ordunun geleceği ile ilgili konuların konuşulması.
• Temsilciler Kurulu’nun , İstanbul Hükümetince resmi olarak tanınmış bir siyasal varlık olduğunun ortaya konulmak istenmesi.
• Yeni kurulan İstanbul Hükümeti’nin gücünü arttırmak istemesi.

Amasya Görüşmelerinin Yapılmasına Ne Zaman Karar Verildi?

Amasya Protokolü için Temsil Heyetine 9 Ekim 1919 günü Cemal Paşa tarafından çekilen telgraf ile haber verilmiştir.

Bahriye Nazırı (Osmanlı Donanmasının sorumlu Bakanı) olan Salih Paşa’nın Temsil Heyeti İle görüşmesinin uygun olduğu bildirilmiştir. Görüşmeler 20-22 Ekim 1919 senesinde Amasya’da gerçekleşmiştir.

Görüşmeler Neden Amasya’da Gerçekleşmiştir?

Hükümetin , Temsil Heyetine çektiği telgrafda Bahriye Nazırı Salih Paşa’nın rahatsızlığından dolayı görüşmelerin oldukça yakın bir yerde yapılması ve deniz yoluyla ulaşımının kolay olması istenmiştir. Temsil Heyeti bu telgrafa cevap olarak görüşme yerinin Amasya olarak bildirmiştir.

Amasya Görüşmelerine Kimler Katılmıştır?

İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa ve Heyeti , Temsil Heyeti’den ise Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Rauf ve Bekir Sami Bey’lerin katılması kararlaştırılmıştır.

Salih Paşa’dan İstanbul’dan hangi gün ve saatte ayrılacağının bildirilmesi istenmiştir. Salih Paşa, 15 Ekim’de İstanbul’dan ayrılmıştır.

Temsil Heyeti ise 16 Ekim’de Sivas’tan yola çıkarak Amasya’ya ulaşmışlardır.

Amasya Görüşmelerinde Karar Verilen Protokoller ve Maddeleri Nelerdir?

Tarafların Amasya’ya ulaşmaları sonucu görüşmeler 20 Ekim 1919 tarihinde başlamış ve 3 gün devam etmiştir.

Görüşmeler boyunca taraflar aralarında toplamda beş adet protokol belirlemişlerdir. Bu belirlenen protokollerin üç tanesi imza altına alınmış, iki tane protokol ise gizli olarak kalmış imza altına alınmamıştır.

Amasya Görüşmesi kararları Mustafa Kemal Paşa tarafından Kolordularına bildirilmiştir.

Amasya Görüşmelerinde I. Protokol Maddeleri Nelerdir?

Karşılıklı olarak tarafların imza altına aldığı ilk protokol olan bu belge 21 Ekim 1919 senesinde çoğunluğu Salih Paşa’nın isteklerinden oluşmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir;

• İttihat ve Terakki düşüncesinin ülkede tekrar ortaya çıkmaması.
• Askerin Politikaya karışmaması.
• Hükümetle Ulusal Örgüt arasında temel noktalarda anlaşılmış olunup , Hükümetin durumuna zarar verici davranışlardan kaçınılması.
• İntikam politikası sürdürülmemesi ve zamanında tutuklanmış olanların serbest bırakılması.
• Tehcir dolayısıyla suç işleyenlerin yasal yoldan cezalandırılması zorunludur.
• I. Dünya Savaşına katılmamızın doğru olduğununun açıklanması İtilaf Devletlerince düşmanca karşılanmaktadır. Bu yüzden savaşa katılmamız konusunda haklı bile olunsa bu düşünceler gizli kalmalıdır. 
• Milletvekillerinin serbestçe seçilmesi yurdun güvenliği açısından önmelidir. Seçimler halkın oyuna bırakılmalıdır.
• Gürültülü gösterilerden kaçınılmalıdır.
• Asayişi bozacak olaylara meydan verilmemelidir. 

Amasya Görüşmelerinde II. Protokol Maddeleri Nelerdir?

22 Ekim 1919 senesinde imza altına alınan 2. Protokolde yer alan kararlar için uzun görüşmeler olmuş ve taraflarca imza altına alınabilmiştir. 2. Protokol maddeleri şöyledir;

• Saltanat ve Hilafet Makamı için taraflar karşılıklı güvenceye varmışlardır. 
• Sivas Kongresi’nin kararları görüşülmüştür.
• Çukurova , Aydın ili Meriç Nehri ve Edirne dahil vatanın sınırları belirlenmiştir.
• Etnik propagandanın önüne geçilmesi kararlaştırılmıştır. 
• Müslüman olmayan azınlıklara siyasi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. 
• Bağımsızlığımızı korumak şartıyla Milli Meclis’in de uygun görmesi halinde yabancı sermayenin kabul edilebileceğine karar verilmiştir.
• Sivas Kongresinin kararlarının diğer maddelerininde Mebusan Meclisinde kabul edilmesi uygun görülmüştür.
• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin durumu ve çalışma konusu tartışılmıştır.
• Meclisin nerede toplanması konusunda barış Anadolu’da güvenli bir yerde toplanması kararı verilmiştir. 

Amasya Görüşmelerinde III. Protokol Madddeleri Nelerdir?

• Vekillerin özgürlük içinde seçilmesi kararlaştırıldığından , seçimler sırasında Cemiyet Temsilciler Kurulunca karışılmamakta olduğu ifade edilmiştir.
• Aday Vekiller arasında eğer İttihatçı bir aday veya Orduda olup da askeri bakımdan sıkıntılı olanlar da var ise bu kişilerin vekil seçilmemeleri için  Temsiciler Kurulu engel olabilecektir.

Amasya Görüşmelerinde IV. Protokol Maddeleri Nelerdir?

Amasya Görüşmeleri sırasında taraflar arasında gizli olarak görüşülen ve imza atılmayan protokollerden biriside bu görüşmeler olmuştur. Bu Protokole göre;

• Askerlikten kovulan ve bazı Subayların Askeri Mahkemeye verilmesi ile ilgili olarak Padişah kararları gözden geçirilecektir.
• Malta’ya sürülmüş olan Asker ve Sivil vatandaşlarımızın yargılanması İstanbul’da yapılacaktır.
• Türk’lere işkence yapmış Ermenilerin mahkemeye verilmesi Mebuslar Meclisi’ne bırakılmıştır.
• İzmir’den düşmanların çıkarılaması için Hükümetin yeniden İtilaf Devletlerine protestoda bulunması , o bölgedeki halkın gizlice örgütlenmesi sağlanacaktır.
• Jandarma Genel Komutanı , Merkez Komutanlığı , Polis Müdürü ve İçişleri Bakanlığı Müsteşarının değiştirilmeleri.
• İngiliz Muhipler Cemiyetinin faaliyetlerine engel olunması.
• Aydın’daki Ulusal Kuvvetlerin gücünün artırılması ve beslenmelerinin sağlanması.
• Ulusal Mücadeleye katılmış olan kişilerin görevlerinden alınmaması. Görevlerinde alınmış olanlar var ise görevlerine iade edilmeleri.
• Batı Trakya’daki göçmen vatandaşlarımızın ulaşım imkanlarının sağlanması.
• Acemi Sadun Paşa ve emri altında bulunanların geçimlerinin sağlanması.

Amasya Görüşmelerinde V. Protokol Maddeleri Nelerdir?

Tarafların son gerçekleştirdiği ve imza altına alınmamış olan protokole göre Barış Konferansına katılacak kişilerin isimleri yer almaktadır.

Amasya Görüşmelerinde Kararlaştırılan En Önemli Tutanak Maddesi Nedir?

Amasya Protokolü olarak tarihteki yerini alan görüşmelerde karşılıklı kabul edilen en önemli madde , Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanacağı yerin belirlenmesi olmuştur.

Salih Paşa’da Mebusan Meclisi’nin İstanbul’da toplanmaması konusunda görüşünü bildirmiştir. Salih Paşa bu görüşünün kişisel olduğunu belirtmiş Hükümeti adına söz veremeyeceğinide kayıt altına aldırmıştır.

Amasya Görüşmelerinin Milli Mücadele Açısından Önemi ve Sonuçları Nelerdir?

• Görüşmelerin Milli Mücadele açısından en büyük önemi ve sonucu Temsil Heyetinin varlığının İstanbul Hükümeti tarafından tanınması olmuştur. İstanbul Hükümeti bir Bakanını Amasya’ya göndererek Milli Mücadeleyi resmen tanımış olmaktadır. 
• Diğer önemli sonucuda seçimlerin müdahale olmadan yapılması ve Meclis’in tekrar toplanması kararlaştırılmıştır. 
• Amasya Görüşmeleri sonucunda İstanbul’daki basın organları Anadolu Hareketi ile ilgilenmeye başlamış ve olumlu haberler yapılmıştır. 
• Misak-ı Milli kararlarının kabulünde çok önemli bir yere sahiptir. 
• Amasya Görüşmeleri Milli Mücadele yolunda Temsil Heyeti’nin elini kuvvetlendirmiştir.  
• Görüşmeler sonucunda Anadolu ile İstanbul arasında haberleşme tekrar başlamıştır. 
• İtilaf Devletleri açısından Amasya Görüşmeleri olumsuz olmuştur , İstanbul ile Milli Mücadele’nin karşılıklı görüşmelerini istememektedirler.